Toshkent arxitektura qurilish instituti raximov shavkat turdimurodovich beton va temir-beton texnologiyasi

1.3-rasm. Qorishma harakatchanligini aniqlaydigan standart konus:  
1-qo‗zg‗aluvchan sterjen; 2-konusning qorishmaga botish miqdorini ko‗rsatuvchi chizg‗ich;              
4-kunus; 5-qorishma solingan standart kesik konusli idish. 
 
 
Konusning  botish  chuqurligi  qorishmaning  ishlatilishiga  qarab  quyidagicha 
qabul  qilinadi:  devorbop  ranel  va  bloklarni  montaj  qilishda  ularning  choklarini 

---

26 
 
to‗ldirish  uchun  5-7  sm;  yirik  bloklar,  ichi  bo‗sh  g‗isht  yoki  boshqa  buyumlarni 
tayyorlashda 7-8 sm; xarsangtoshlarni terishda 4-6 sm; toshlarni titratish yo‗li bilan 
qorishmaga  zichlashtirishda  1-3  sm;  quvurlar  va  maxsus  shlanglar  o‗rdamida 
uzatiladigan qorishmalar uchun 12 sm va undan yuqori. 
 
Qorishmaning  harakatchanligi  undagi  suv  miqdoriga  va  to‗ldiruvchining 
suvshimuvchanligiga bog‗liq. Qorishma solingan asos g‗ovak yoki quruq holatda 
bo‗lsa, u suvning bir qismini shimib oladi, natijada qorishmadagi sementning to‗la 
gidratatsiyalanishi uchun suv yetishmay qoladi.  
Agar  asos  namlangan  bo‗lsa,  undagi  suvning  bir  qismi  shimilganda  ham  qotgan 
qorishma mustahkamligi pasaymaydi.  
Qorishmaning 
harakatchanligini 
oshirish 
uchun 
unga 
kimyoviy 
superlastifikatorlar bog‗lovchi massasiga nisbatan quruq holatda 0,5-1 % miqdorda 
qo‗shish  kerak  bo‗ladi.  Qorishmaning  mustahkamligi  ham  beton  singari 
bog‗lovchining  faolligiga,  suv-sement  nisbatiga,  zichligiga  va  qotish  sharoitiga 
bog‗liq bo‗ladi.  
 
Qurilish  qorishmalari  mustahkamligi  bo‗yicha  quyidagi  markalarga 
bo‗linadi:  4,  10,  25,  50,  100,  150,  200  va  300.  Yuk  ko‗tarish  qobiliyati  yuqori 
bo‗lgan  konstruksiyalarda  (ustun  va  to‗sinlar)  markasi  50  dan  yuqori  bo‗lgan 
qorishmalar  ishlatiladi.  Binolarning  tashqi  devorlarini  qurishda  markasi  50  dan 
past  bo‗lgan  qorishmalarni  ishlatsa  bo‗ladi.  Sementli  qorishmalarning 
mustahkamligi  ularga  qo‗shiladigan  ohak  va  gil  tuproq  miqdoriga  bog‗liq. 
Sementning  qotish  nazariyasi  va  tajriba  natijalariga  ko‗ra  qurilish  qorishmalarini 
havo  harorati  1  –  40 
°
S  atrofida  bo‗lganda  28  kunlik  mustahkamligiga  nisbatan 
qotish darajasi 1.1-jadvalda keltirilgan.  
 
1.1-jadvaldagi ko‗rsatkichlardan ko‗rinib turibdiki, sovuq sharoitda (1-5 
°
S) 
hamda  eng  yuqori  haroratda  (40-50 
°
S)  qorishmaning  qotish  tezligi  sekinlashadi. 
Shu  sababli,  sovuq  kunlari  tayyorlanayotgan  qorishmaning  muzlab  qolmasligi  va 
qotish  tezligining  me'yorda  bo‗lishi  uchun  kimyoviy  qo‗shimchalar  qo‗shiladi. 
Issiq  kunlarda  esa,  qorishmadagi  suvning  tezda  bug‗lanib  ketmasligi  uchun  unga 

---

27 
 
suv  sepib  turiladi.  Qishning  sovuq  kunlari  tayyorlanadigan  qorishmaning  markasi 
biroz  yuqori  qilib  olinadi.  Masalan,  M50  qorishma  o‗rniga  M75  bo‗lishi  kerak 
bo‗ladi.  Qorishmadan  tayyorlangan  standart  namunani  suvni  to‗la  shimdirish  va 
muzlatish usuli bilan sinaladi.