Toshkent arxitektura qurilish instituti pedagogika psixologiya fanidan mustaqil ish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA 

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

TOSHKENT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI 

 

PEDAGOGIKA PSIXOLOGIYA FANIDAN  

 

MUSTAQIL ISH 

 

MAVZU: Pedagogik-psixologiyaning predmeti  

va vazifalari 

 

 

Bajardi: CHorieva U. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Toshkent - 2014 

 

 

Reja: 

 

1. 

Pedagogik-psixologiya fanining predmeti, vazifalari. 

2. 

Fan  sifatida  pedagogik-psixologiyaning  vujudga  kelishi, 

uning rivojlanish tarixi va hozirgi holati. 

3. 

Pedagogik-psixologiya fanining ilmiy tadqiqot metodlari. 

 

 

 

Tayanch  iboralar:  shaxsning  tarkib  topishi  qonuniyatlari,  ta’lim,  tarbiya, 

biogenetik,  sosiogenetik  konsepsiyalar,  kuzatish,  suhbat,  tematik  –  statistik, 

biografik,  eksperiment,  mehnat  ta’limi,  o’quvchining  bilim  faoliyati,  ta’limning 

shakllarini nomoyon bo’lishi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. 

Pedagogik-psixologiya fanining predmeti, vazifalari. 

 

Pedagogik-psixologiya  psixologiya  ilmining  tarmog’i  sifatida,  ta’lim  va 

tarbiyaning  shaxsga  samarali  ta’sir  etuvchi  omillari,  qonuniyatlari  va 

mexanizmlarini o’rganuvchi fandir.  

Bolalarning  maktabdagi  hamda  ta’lim-tarbiya  muassasalaridagi  faoliyat  va 

xatti-harakatlarining 

psixologik 

qonuniyatlarini 

o’rganuvchi 

pedagogik-

psixologiya  ikki  fanni,  ya’ni  psixologiya  va  pedagogika  fanlarining  tutashgan 

joyidan o’rin egallagandir. 

Pedagogik-psixologiyaning  predmeti  maktabda  bilim,  ko’nikma,  malakalarini 

egallash qonuniyatlarini, bu jarayonlarda sodir bo’ladigan individual tafovutlarni, 

o’quvchilarda  faol,  mustaqil  va  ijodiy  tafakkurni  tarkib  toptirish  qonuniyatlarini 

tadqiq  etishdir.  Shuningdek,  pedagogik-psixologiya  ta’lim  tarbiyaning  ta’siri 

oqibatida  o’quvchilar  ruhiyatida  sodir  bo’ladigan  o’zgarishlarni,  o’quv 

materiallarining  o’quvchilarning  yosh  davrlarga  mos  kelishni,  turli  ta’lim 

metodlarining  psixologik  jihatdan  samaradorligini,  darsliklar,  o’quv  qurollari, 

asbob-uskunalar,  maktab  ishlarining  tartibiga  nisbatan  bo’lgan  psixologik  talablar 

kabi muammolarni ham o’rganadi.  

Pedagogik psixologiya o’quvchilarga beriladigan ta’lim va tarbiyaning psixologik 

asoslarini  o’rganadi.  O’quvchilarda  bilim,  iqtidor  va  malakalarni  o’zlashtirish 

tufayli ular shaxsining tarkib topish qonuniyatlari mavzuni o’z ichiga oladi. 

Pedagogik  psixologiya  ta’lim  va  tarbiya  jarayonida  bola  shaxsining  tarkib 

topish  muommolarini  o’rganar  ekan,  u  bolalar  psixologiyasi  bilan  mustahkam 

aloqada  ish  ko’radi.  Darsliklar,  o’quv  qo’llanmalari,  qurollari,  ta’lim  va 

tarbiyaning  samarali  metodlari,  o’quvchilarni  mehnat  va  ijtimoiy  faoliyaiga 

tayyorlash  masalalarini  har  bir  o’quvchining  o’ziga  xos  sifatlarni  bilmay  turib, 

amalga oshirib bo’lmaydi. 

O’quvchi tafakkurining shakllanishi, aql darajasining o’sa borishi, o’quvchilar 

jamoasidagi  o’zoro  munosabatlarning  mohiyati,  har  bir  o’quvchida  bilimlarni 

o’zlashtirish  malaka  va  ko’nikmalarini  bilmay  turib,  ta’lim  va  tarbiya  ishida 

muvaffaqiyatga erishib bo’lmaydi. Bu masalalarni amalga oshirish uchung xizmat 

qiladigan tamoillar va metodlar quyidagilardan iborat: 

1.  Obektivlik  tamoili.  O’quvchm  shaxsiga  xos  bo’lgan  psixologik 

xodisalarni  obektiv  holatda  o’rgangandagina  to’g’ri  xulosalar  aniqlanadi. 

O’quvchining o’zi haqida gapirganiga qarab, unga baho beriladi. 

4.  Rivojlanish  tamoili.  Bu  tamoil  bola  shaxsiga  xos  bo’lgan  psixologik 

xodisalarni o’sishi, o’zgarishda, hamma vaqt rivojlanishda qarashni taqozo etadi. 

5.  O’zoro  bog’liqlik  tamoili.      Bu  tamoil  o’quvchi  hayoti  va  faoliyatining 

tashqi  sabablarini  tashqi  ta’sirlarning  har  bir  o’quvchiga    ta’sir  etish  sabablarini 

bilishni  talab  qiladi.  Pedagogik  psixologiyaning  ilmiy  –  tadqiqot  metodlari 

yuqoridagi tamoillarga asoslanadi.  

Pedagogik psixologiyaning metodlari umumiy psixologiyaning metodlaridan iborat 

bo’lib,  ularga  mateiatik  –  strtistik  metod  qo’shiladi.  Bu  metodning  mohiyati 

shurdaki,  bunda  aniqlangan  xulosalarni  tekshirish  uchun  turli  statistik  usullardan 

foydalaniladi. 

 

 

2. 

Fan sifatida pedagogik-psixologiyaning vujudga kelishi, uning 

rivojlanish tarixi va hozirgi holati. 

 

Hozirgi vaqtda pedagogik psixologiya sohasidagi ilmiy tekshirish ishlarining 

muvaffaqiyati uchun ta’limning quyidagi sohalariga e’tibor berish kerak. 

1.  Ona tili o’qitish psixologiyasi. Bu soha o’quvchilarda ona tili fanidan bilim, 

iqtidor va malakalar hosil qilish usullarini topish masalalarini o’rganadi. Bu 

yozishga,  o’qishga,  orfografiya  va  grammatikani  o’rgatish  masalalarini  o’z 

ichiga oladi.  

2.  Chet  tilini  o’qitish  psixologiyasi.  Bu  bo’lim  chet  tilidan  to’g’ri  gapirish, 

o’qish, yozish va tarjima qilish masalalarini o’z ichiga oladi. 

3.  Matematika  o’qitish  psixologiyasi.  Bu  bo’lim  matematik  fanlarni  to’g’ri 

o’zlashtirish masalalarini o’rganadi. 

4.  Geografiyani  o’qitish  psixologiyasi.  Bu  bo’lim  geogrifik  bilimni  tez  va 

mustahkam o’rganish masalalari bilan shug’ullanadi. 

5.  Mehnat talimi psixologiyasi. Bu bo’lim mehnat madaniyati va o’quvchilarda 

ijtimoiy  mehnatga  ongli  munosabat  hissini  tarbiyalash  muammolarini  o’z 

ichiga oladi. 

O’qitish o’quvchining bilim faoliyatini o’stirish bo’lib, ikki tomonlama jarayondir. 

Bu  jarayon  o’qituvchi  va  o’quvchi  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Bu  jarayonda 

o’qituvchi  tomonidan  o’quvchilarga  ularning  yoshi  va  individual  hususiyatlari 

hisobga  olingan  holda  fanlar  asoslari  singdiriladi.  O’qituvchining  faol  faoliyati 

tufayli  o’quvchilarning  bilimlarni  o’zlashtirish  maqsadi  amalga  oshiriladi. 

Bilimlarni  o’zlashtirish  o’quvchining  bilish  faoliyatidir.  Bu  faoliyat  tufayli 

o’quvchilarga  bilim,  iqtidor,  malakalar  singdiriladi,  ular  shaxsi  shakllantiriladi. 

O’qish  faoliyati  tufayli  o’quvchilar  tabiat  va  jamiyatga  doir  bilim  asoslari  bilan 

qurollanadilar. 

 

Hozirga  vaqtda  ta’limning  bir  qancha  shakllari  bor.  Bular  o’quvchining 

obektiv  olamga  faol  munosabatida  nomoyon  bo’ladi  va  uning  oyin,  mehnat  va 

o’qish faoliyatida aks etadi. 

 

Shuni  ta’kidlash  lozimki,  o’quvchining  faoliyati  davomida  bilim  o’zgarib. 

Aniqlashib boradi. O’quvchining bilim zonasi uning og’zaki va yozma nutqi orqali 

yuzaga chiqadi. Bu jihatdan o’quvchilarning bilimi quyidagi sifatlarga ega bo’ladi. 

A qat’iyan ilmiy; 

B  sistemali;  

c)  tushunarli; 

D  har tomonlama chuqur; 

e)  hayot tajribasi bilan bog’langan; 

f) harakatchan – operativ (hamma sohlarda foydalanishga imkon beradi). 

O’qish  faoliyati  bilish  jarayoni  bo’lib,  o’quvchi  psixologik  holatlarining 

barcha tomonlarini o’z ichiga oladi.  

 

O’quvchilarning  ilmiy  bilimlarni  egallashlariga  yordam  beradigan  omillar 

quyidagilardan iborat: 

1.  Hissiy bilish. Hissiy bilish sezish, anglash, tushunishdan boshlanadi. 

2.  Ilmiy  bilimlarni  idrok  qilish.  Idrok  qilish  narsa  va  hodisalarning  ichki 

hususiyatlarini, muhim xossalarini bilishga imkon beradi. 

3.  Ko’rsatmalilik. Ko’rsatmalilik materiolini muvaffaqiyatlari o’zlashtirishning 

zarur  shartidir.  Pedagogik  psixologiyada  ko’rsatmalilikning  bir  qancha 

turlari bor.  

 

3. 

Pedagogik-psixologiya fanining ilmiy tadqiqot metodlari. 

 

A predmetli ko’rsatmalilik. bunga tabiy obektlar tevvarak atrofdagi predmet 

va hodisalar kiradi. tabiatdan olingan narsalardan foydalaniladi. m: tabiatshunoslik, 

botanika  darslarida  o’simliklar,  zoologiyada  hayvonlar,  geografiya  darslarida 

minerallar ko’rsatiladi, ma’lum obektlarga sayohatlar uyushtiriladi. 

B  tasviriy  ko’rsatmalilik.  tasviriy  ko’rsatmalilik  simvollik,  ko’rsatmalilik 

bo’lib, rasm, jadval, maket,chertyot kabilar orqali amalga oshiriladi. 

c)  texnik  ko’rsatmalilik.  bunda  ia’limning  texnik  vositalari  –  kinofilm, 

diopazitiv,teleeshittirish,  grammafon,  magnitafon  yozuvlari,  radio  eshittirish 

kabilardan foydalaniladi.  

D  so’z  ko’rsatmaliligi.  Maktab  amaliyotida  yetakchi  o’rin  tutuvchi 

ko’rsatmalilik  o’z  ko’rsatmaliligi  bo’lib,  u  o’qituvchining  jonli  nutqidir.  Bu  nutq 

o’quvchilar tushunchasiga kuchli ta’sir orqali ularda turli emosional kechinmalarni 

vujudga keltiradi. 

 

Ta’lim materialini mustahkam va chuqur o’zlashtirishning bir qancha muhim 

faktorlari bor.  O’quvchining ta’lim  materialini  o’zlashtirishini quyidagi  shartlarga 

asoslanadi:  

6. 

Diqqatlilik.  O’quvchining  bilim  olish  faoliyati  diqqatsiz  amalga 

oshmaydi.  Diqqat  tufayligina  o’quvchilar  ta’lim  materialini  to’la  anglab  va 

mustahkamlab, o’zlashtirib oladilar. Shuning uchun o’qituvchi xilma  – xil usullar 

yordamida  o’quvchilarning  ixtiyoriy  diqqatini  butun  bir  dars  davomida  darsda 

bayon qilinishi zarur bo’lgan materialga jalb qilinishi shart.  

7. 

Faol  o’qish  faoliyati.  O’quvchining  dars  davomidagi  faol  faoliyati 

bilimni  ongli,  tushunib  o’zlashtirishga  yordam  beradi.  Faol  faoliyat  tufayli 

o’rganilgan bilimdan o’quvchilar amaliy faoliyatda to’g’ri foydalanadilar. 

8. 

Qiziqtirish.  Ta’lim  materialga  qiziqish  o’quvchilarning  o’qish 

jarayoniga  faol  munosabatida  ifodalanadi.  O’rganilayotgan  bilimning  amaliy 

ahamiyatini  to’la  tushunish  o’quvchinin  qiziqtirishning  muhim  shartidir.  Buni 

o’qituvchi turli usullar, qiziqarli amaliy mashg’ulotlar yordamida amalga oshiradi. 

9. 

Xotira.  Bilimlarni  o’zlashtirishning  muhim  shartlaridan  biri 

o’quvchining  xotira  faoliyatidar.  Bu  faoliyat  esga  olish,  esda  saqlash,  qaytadan 

esga tushurish kabi fazalarni o’z ichiga oladi. Xotira faoli yati o’quvchi bilimining 

to’laligi, aniqligi va mustaqilligini ta’minlaydi. 

O’quvchi  bilimni  logik  tarzda  esga  olishi  shart.  Olingan  ta’lim  materialini  esda 

saqlab  turish  va  undan  amaliy  faoliyatda  sunumlm  foydalanishning  yagona  sharti 

takrorlashdir. Takrorlash faol, unumli va maqsadli bo’lishi kerak.  

 

Ko’nikma va malakalar. O’quvchining bilimlarni o’zlashtirishda ko’nikma 

va  malakalarning  ahamiyati  kattadir.  Maqsadga  muvofiq  ravishda  bilim  olshga 

qaratilgan  xarakat  usullari  ko’nikmalardir.  Ko’nikma  o’quvchining  amaliy 

xarakatlarida  nomolyon  bo’ladi.  Bilimlarni  egallash  jarayonida  o’quvchilarda 

amaliy faoliyat ko’nikmasi tarbiyalanadi. 

 

O’quvchining  bilimi  ko’nikmasiz  bo’lishi  mumkin,  lekin  ko’nikma  bilmsiz 

bo’lmaydi.  M:  daraxtni  o’tqazish  tufayli  ko’kartirib  o’stirishni  o’quvchi  biladi, 

ignaga  ip  o’tkazish  oddiy  ko’nikma,  o’sha  orqali  buyumtikish  murakkab,  qog’oz 

va  qalam  bo’lsa,  istagan  rasmini  chizish  mumkin,  lekin  chiza  olmaydi. 

Ko’nikmalar  o’quvchining  malakasiga  aylanadi  va  uning  ongli  irodaviy   

harakatlarini  ifodalaydi.  Malakalilik  o’quvchining  og’zaki,  yozma  nutqida, 

hisoblash,  chizish  faoliyatida  aks  etadi.  O’quvchidagi  bilimning  biror  sohasiga 

nisbatan  bo’lgan  malaka  uning  faoliyatinig  boshqa  sohalariga  ham  ijobiy  ta’sir 

ko’rsatadi.  

 ADABIYOTLAR. 

1.  Vigotskiy L.S. Pedagogicheskaya psixologiY. – M.: 1991. – S. 374-410. 

2.  Ivanov P.I. Ta’limning psixologik asoslari. – T.: 1961. 21-85 betlar. 

3.  Kruteskiy V.A. Pedagogik psixologiya asoslari. – T.: 1976. 182-207 betlar. 

4.  Stouns E. Psixopedagogika. _ M.: 1984. 21-70 betlar. 

G’oziyev E. Pedagogik psixologiya asoslari. – T.: 1997. 3-10 betlar.