Toshkent arxitektura-qurilish instituti iqtisodiyot nazariyasi

 

Asosiy tayanch tushunchalar: 

Ishchi  kuchi  –  insonning  mehnat  qilishga  bo‗lgan  aqliy  va  jismoniy 

qobiliyatlari yig‗indisi. 

Mehnat  qurollari  –  insonning  tabiatga,  mehnat  predmetlariga  ta‘sir  qilishda 

vosita  bo‗lib  xizmat  qiladigan  narsalar:  mashinalar,  stanoklar,  traktorlar,  pluglar, 

qurulmalar, uskunalar va boshqalar. 

---

 

 

Mehnat  predmetlari  –  bevosita  mehnat  ta‘sir  qiladigan,  ya‘ni  mahsulot 

tayyorlanadigan narsalar (er – suv, xom ashyo, materiallar va boshqalar). 

Kapital  –  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‗rsatishda  ishlatilib,  o‗z  egalariga 

daromad keltiradigan ishlab chiqarish vositalari, tovarlar va pul mablag‗laridir. 

Er-suv – tuproq unumdorligi, o‗tloqlar, suvlar, o‗rmon, qazilma boyliklardan 

iborat bo‗lgan va foydalanishga tortilgan tabiiy resurslar. 

Tadbirkorlik  qobiliyati  –  insonda  bo‗lgan  tashabbuskorlik,  tashkilotchilik, 

novatorlik, iqtisodiy xavfdan, javobgarlikdan cho‗chimaslik hislatlarining birligi. 

Ishlab  chiqarish  jarayoni  –  kishilarning  maqsadni  ko‗zlab  amalga 

oshiriladigan  faoliyati  bo‗lib,  iste‘moli  uchun  zarur  bo‗lgan  moddiy  va  ma‘naviy 

ne‘matlarni  yaratishga  qaratilgan  jarayon.  Ishlab  chiqarish  jarayoni  bir  tomondan 

iste‘mol  qiymatlarini  (naflilikni)  yaratish  jarayoni  bo‗lsa,  ikkinchi  tomondan 

qiymatning o‗sishi jarayonidir. 

Ijtimoiy  ishlab  chiqarish  –  o‗zaro  bog‗liqlikda  va  doimiy  aloqada  bo‗lgan 

barcha individual ishlab chiqarishlarning birligidan iboratdar. 

Ishlab  chiqarishning  umumiy  samarasi  –  ishlab  chiqarishning  pirovard 

natijasi bilan unga sarflangan resurs xarajatlari o‗rtasidagi nisbat. 

Zaruriy mahsulot – ishchi va xizmatchilarning zaruriy ish vaqtida yaratilgan 

va  ishchi  kuchini  normal  holatda  saqlash  va  qayta  tiklash  uchun  zarur  bo‗lgan 

mahsulot. 

Qo‗shimcha  mahsulot  –  ishchi va xizmatchilarning qo‗shimcha  ish vaqtida 

yaratilgan  mahsulot  bo‗lib,  sof  mahsulotning  zaruriy  mahsulotdan  oshiqcha 

qismidir.  Qo‗shimcha  mahsulot  tadbirkorlarga,  mulkdorlarga  va  davlatga 

tegishlidir. 

Ishlab chiqarish funksiyasi – ishlab chiqarish omillari bilan uning samaralari 

o‗rtasidagi bog‗liqlikni bildiradi. 

Qo‗shilgan kapital – ishlab chiqarishda mavjud band bo‗lgan  kapital  miqdori 

ustiga yangi qo‗shimcha ravishda sarflangan kapital, boshqacha qilib aytganda kapital 

miqdorining o‗sgan qismi. 

O‗rtacha mahsulot – jalb qilingan ishchi kuchi va kapitalning bir — birligiga 

to‗g‗ri keladigan mahsulot miqdori. 

So‗nggi qo‗shilgan mahsulot – so‗nggi qo‗shilgan omil (kapital yoki ishchi 

kuchi) evaziga o‗sgan mahsulot.