Toshkent arxitektura qurilish instituti d. Sh. Inoyatova qurilishda menejment

 
12.2. Boshqaruv samaradorligini aniqlash ko’rsatkichlari va mezonlari 
Boshqaruv samaradorligining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari quyidagilardir: 
- yillik iqtisodiy samara (keltirilgan xarajatlar tejamkorligi); 
- boshqaruvni takomillashtirishda birvaqtli xarajatlarni qoplash muddati; 
- boshqaruv apparati mexnati unumdorligining o’sishi. Yillik iqtisodiy 
samara quyidagi tenglama orqali 
aniqlanadi: 
E
y
- E
shy
- Z
u
X Yep. 
Bunda, E
y
— yillik iqtisodiy samara, so’m; E
shy
— yillik-shartli tejam, so’m; 
Z
u
— birvaqtli xarajatlar, sum; Yep — solishtirma iqtisodiy samaradorlikning 
me`yoriy koeffitsiyenta (o’lcham, qoplashning qayta me`yoriy muddatiga bogliq). 
Boshqaruv samaradorligi ikki xil usulda xisoblanishi mumkin: 
E.-R./3. va Eye q R
y
/3
6
. 
Bunda: E
6
– boshqaruv samaradorligi; 
R
k
- oxirgi natija (samaradorlik korxonadan olinadi). 
R
6
– faqat boshqaruv apparati faoliyati natijasi; 

---

201 
3
6
– boshqaruv xarajatlari; Bir vaqtli xarajatlar boshqaruvda quyidagicha 
aniqlanadi: 
3
6
q K Q N. 
Bunda: K - kapital xarajatlar, so’m; 
N - kapital bulmagan xarajatlar. 
Ishlab chiqarishni boshqarishni takomillashtirishni loyihalashtirishning 
barcha bosqichlarida iqtisodiy samaradorlik asosiy mezon xisoblanadi. Ishlab 
chiqarish boshqaruvini takomillashtirishning loyihalashtirish oldi bosqichida, 
takomillashtirish nimadan iborat bo’ladi boshqaruvning yangi tizimi yuqori 
darajada samaradormi degan savollar tug’iladi. Loyihalashtirish bosqichida 
investitsiya xajmidan, xarajatlar guruxidan kelib chiqib yuqori iqtisodiy 
samaradorlikni aniq uslullari xisoblab chiqiladi. Boshqaruvni takomillashtirishda 
aniq tadbirlar ishlab chiqilgandan so’ng qo’llanilgandan keyin xaqiqiy erishilgan 
tejamkorlik o’lchovi aniklanishi zarur. 
Boshqaruvni ijtimoiy samaradorligani miqdoriy baxosida mulkiy taqqoslash 
tavsifi va aloxida xususiy yo’nalishlarga e`tiborlilik xususiyati o’z ifodasini topadi. 
Boshqaruv apparatini mexnat unumdorligida muxim xolat sifatida ishchilarning 
umumta`lim darajasini va malakasini oshirish, moddiy-maishiy sharoitlarini 
yaxshilash va boshqalar nazarda tutiladi. Iqtisodiy samaradorlik boshqaruvni 
takomillashtirishda boshqaruv apparatining mexnat va moddiy xarajatlarini 
kamaytirish, ijtimoiy-iqtisodiy omillarni qo’llash, ya`ni boshqaruv xodimlarining 
mexnat faolligini oshirish yoki mexnat qobiliyatlari susayishining oldini oluvchi, 
xodimlar qo’nimsizligini kamaytiruvchi va ishlovchilarning mexnat sharoitlarini 
yaxshilovchi tadbirlarni joriy qilish muxim axamiyat kasb etadi. 
Bozor sharoitida boshqaruvni ijtimoiy yo’nalishi kuchaitiriladi: boshqaruvni 
rivojlantirish, moddiy texnika bazasidan ijtimoiy-madaniy yo’nalishda foydalanish, 
korxonaning mulkchilik vositalari axamiyatini, ishchilarning moddiy-maishiy 
sharoitlarini 
oshirish, 
ta`lim 
olish, 
madaniy 
va 
ma`naviy 
vazifalarni 
chuqurlashtirish. 

---

202 
Menejer bozor munosabatlarida xo’jalik mexanizmini ijtimoiy, iqtisodiy va 
rakbatlantiruvchi omillarini, mexnat jamosi tavsifini, kuch va malaka vositalarini 
qo’llash va takomillashtirishning sir asrorlarini to’la o’zlashtirib olsagana 
boshqaruv faoliyatining samaradorligi va natijalarini ta`minlash muxiti yaratilar 
ekan.