Toshkent arxitektura qurilish instituti «arxitektura» fakulteti

Toqlar haqida malumotlar
Oʻrta Osiyo hududidagi Buxoro, Samarqand, Poykend, Urganch, Xiva, Marv, Numijkat, Isfijob, Ushturkat, Chagʻoniyon kabi shaharlarda savdo-sotiq qadimdan rivojlangan. Ayniqsa, oʻrta asrlarga kelib nafaqat shaharlarda, balki juda koʻp yirik qishloqlarda ham tim, toki, chorsu deb nomlangan gavjum bozorlar boʻlgan (Qarnob choʻl yoqasidagi, Narpay tumanidagi katta qishloq Tim deb ataladi. 10-asrda bu manzil katta savdo markazi boʻlgan, uning timi saqpanmagan). Gumbazli timlar eng gavjum chorrahachorsularda joylashgani uchun ham shaharning meʼmoriy qiyofasini belgilagan. Yengil yogʻoch tomli, ustunayvonli timlar ham koʻp boʻlgan. Chorrahalarda qurilgan tim, chorsu namunalarini Samarqand va Shahrisabz (17-asr), Xiva (Olloqulixon timi), Buxoro (Abdullaxon tilsh)dagi timlar misolida kuzatish mumkin. Samarqand chorsu B.i atrofida miskarlik, kulolchilik, sangtaroshlik, mahsidoʻzlik, najjorlik, sahhoflik, zargarlik kabi doʻkonlar joylashgan. Chorsu B.i gumbazli qilib qurilgan. Savdo doʻkonlarida matolar, ulardan tikilgan kiyim-kechaklar sotilgan. Rastalarda esa hoʻl mevalar va anvoyi shirinliklar koʻp boʻlgan. Shahrisabzdagi ulkan gumbazli Chorsu B.i (1598—1602)ning toʻrt tomonida qoʻsh tabaqali darvozasi bor edi. Gumbaz ostidagi savdo rastalari boʻylab toʻrt burchakli xonalar joylashgan. B.larda savdo rastalari muayyan mollar yoki hunarmandchilik mahsulotlariga moʻljallangan. Baʼzan mahsulot shu yerning oʻzida ishlab chiqarilib haridorlarga sotilgan. Maye, Buxoro zargarlar rastasi (Toqi Zargaron), Sarroflar rastasi (Toki Sarrofon), Miskarlar rastasi (Toqi Miskaron) va boshqa Oʻrta asrda Toshkentning markaziy B.ida 3 mingdan ortiq doʻkon maxsus rastalarga joylashgan. Xorazm vohasidagi Xiva B.ida 260 doʻkon, Urganchda 300, Qoʻngʻirotda 315, Xoʻjaylida 150 ga yaqin doʻkon boʻlgan. Shahar va qishloqlarda muayyan kunga belgilangan (seshanba, chorshanba, juma kabi) katta B.lar boʻlib, ularga butun Markaziy Osiyo va chet ellardan savdogarlar kelgan. B.da savdogar, doʻkondor, kosib, dehqon va mayda bozorchilar savdo qilishgan.
B. doʻkonlarini eng boy savdogar va qunarmandlar egallagan. Bunday B.lardagi yirik karvonsaroylar va ombor (kappon)lar ulgurji savdo markazlari hisoblangan. Karvonsaroylarning soniga qarab hatto savdo-sotiqning hajmi belgilangan (mas, Toshkentda 45, Buxoroda 50 ga yaqin, Samarqandda 25, Xiva va Qoʻqonda 10 dan ortiq karvonsaroylar boʻlganini va ularda savdo-sotiq ancha rivojlanganligi yozma manbalardan maʼlum). Karvonsaroylarda va savdo rastalarida savdo ishlarida xizmat qiladigan qorovul, hammol, farrosh, yuk tashuvchi va joylashtiruvchi mardikorlar koʻp boʻlgan. Yirik savdogarlar maxsus mirzolarni saqlagan. Mirzolar barcha savdo ishlarini, ayniqsa ulgurji savdoni rasmiylashtirishda bevosita ishtirok qilgan. Hisobkitob ishlarini kosid boshqargan. Yirik savdogarlar maxsus jamoaga birikkan. Uni jamoa aʼzolarining eng obroʻli katta savdogarlar orasidan saylangan oqsoqol karvonboshi boshqargan. Jamoaga savdogarlar tabaqasining yirik namoyandalari kirgan. Oʻz navbatida ayrim savdo rastalari birikib shu rastadagi doʻkonlardan oʻzining oqsoqolini (baʼzi joylarda rais ham deyiladi) saylaganlar. Oqsoqol savdo tartiblari va qoidalariga amal qilinishini kuzatib, haridorlar va savdogarlar orasidagi mojaroning hal qilinishiga, baʼzan tashkaridan kelgan molning doʻkonlar orasida odilona tarqatilishiga bosh boʻlgan.
Buxoro amirligi va Xiva xonligi bilan Rossiya oʻrtasidagi savdo aloqalari ayniqsa Zakaspiy temir yoʻl qurilgach, ancha rivojlangan. Toshkentdagi Eski joʻva B.i karvonlar kelibketadigan yirik savdo markazi boʻlgan. Shaharning barcha darvozalaridagi yoʻllar B.ga kelib taqalgan. Atrofida karvonsaroy, omborxona, ustaxonalar, doʻkonlar va boshqa joylashgan. 19-asr 2-yarmidan boshlab bu yerda sanoatchi boylar oʻz doʻkonlari, omborlari va idoralarini qurishgan. Fargʻona vodiysida oʻzining kattaligi va savdo aylanmasi jihatidan Qoʻqon B.i alohida ajralib turadi. Oʻzining obodonligi va qulayligi bilan Buxoro Bozor mintaqada birinchi oʻrinda turgan. Ipak gazlamalari bilan butun Sharqda tanilgan Margʻilonda qatorqator tizilgan doʻkonlar (koʻcha boʻylab 2,5 km gacha choʻzilgan)da savdo-sotiq qilingan.
O’zbekiston o’rta asrlar bozorlari
Toki Zargaron Persian Uzbtaj - Buxoro, O'zbekistonning tarixiy markazida joylashgan an'anaviy yopiq bozor. XVI asrda, aniqrog'i 1586-1587 yillarda, Shayboniylar o'zbek sulolasidan Abdullohxon II davrida qurilgan. Buxorodagi bir necha eski yopiq bozorlar orasida eng kattasi va shaharda qurilish va tartibga solish bo'yicha eng murakkab. 20-asrning o'rtalariga qadar u odatdagi bozor sifatida ishlatilgan bo'lib, u erda asosan zargarlik buyumlari sotilgan, ammo bozorning bir qismi odatdagi bozor sifatida ishlatilgan bo'lib, u erda turli xil aksessuarlar sotilgan. Yopiq bozorning binosi an'anaviy forscha uslubda qurilgan bo'lib, Eronning Tehron, Isfahon, Sheroz, Tabriz yoki Mashhad kabi qadimiy shaharlaridagi o'xshash yopiq an'anaviy bozorlardan farq qilmaydi.
Toki Zargaron nomi fors va tojik tillaridan kelib chiqqan va zargarlarning Kupole (Zargar - zargar, Zargaron - zargar) deb tarjima qilingan, chunki ushbu bozor mavjud bo'lgan dastlabki bir necha asrlarda u juda ko'p sonli uy (ko'proq 35) zargarlik ustaxonalari va do'konlari, bu erda oltin, kumush va boshqa qimmatbaho toshlar va metallardan yasalgan zargarlik buyumlari, qimmatbaho toshlardan tayyorlangan buyumlar va aksessuarlar vametall, oltin, kumush va mis tangalar zarb qilingan, shu jumladan Buxoro tanga tangalarining bir qismi - Buxoro xonligi pul birligi, keyin esa Buxoro amirligi. Yopiq bozor binosi atrofida omborlar, karvonsaroylar, mehmonxonalar, savdo do'konlari qurilgan
Bino katta gumbaz bilan bir qatorda kichikroq gumbazlarga ega. Keramika g'ishtlari bilan qurilgan. Hozirgi kunda Toki Zargaron sayyohlarning mashhur diqqatga sazovor joyi bo'lib, uning ichida asosan yodgorlik do'konlari va qadimiy buyumlar, esdalik sovg'alari, hunarmandchilik buyumlari, masalan idish-tovoq, kiyim-kechak, tanga, zargarlik buyumlari, haykalchalar, gilamchalar, kitoblar, musiqa asboblari, rasmlar va boshqalar sotiladi. , shuningdek, zargarlar va temirchilar ustaxonalari. Bozor binosi Buxoroning tarixiy markazida, Xakikat va Xo'ja Nurobod ko'chalarida, Poi-Kalyan ansamblidan 20 metr shimoli-sharqda, Ulug'bek madrasasi yaqinida joylashgan.
Buxoroning qolgan arxitektura, arxeologik, diniy va madaniy yodgorliklari bilan birgalikda YuNESKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga "Buxoroning tarixiy markazi" nomi bilan kiritilgan.
Toqi Sarrofon (fors. ططqی صrاfآn / Tâqi Sarrafân; o'zbek va tojik Toqi Sarrofon / Toqi Sarrofon) - bu Buxoro, O'zbekistonning tarixiy markazida joylashgan an'anaviy yopiq bozor. U XVI asrda, aniqrog'i 1534-1535 yillarda, Shayboniylarning o'zbek sulolasidan bo'lgan Ubaydulla Xon davrida qurilgan. Buxorodagi bir nechta yopiq bozorlardan biri. 20-asrning o'rtalariga qadar u oddiy bozor sifatida ishlatilgan bo'lib, u erda kundalik narsalar va aksessuarlar sotilib, Buxoroning asosiy yopiq bozorlaridan biri bo'lgan. Yopiq bozorning binosi an'anaviy forscha uslubda qurilgan va Eronning qadimiy shaharlari, masalan Tehron, Isfahon, Sheroz, Tabriz yoki Mashhaddagi o'xshash yopiq an'anaviy bozorlardan farq qilmaydi.
Toki Sarrofon nomi fors va tojik tillaridan kelib chiqqan bo'lib, Kupol o'zgargan (Sarrofon - pul ayirboshlovchilar, Sarrofon - pul ayirboshlovchilar) deb tarjima qilingan, chunki bu bozor mavjud bo'lgan dastlabki bir necha asrlarda juda ko'p miqdordagi valyutachilar va unda savdogarlar joylashgan bo'lib, Xorazm xonligi, Qo'qon xonligi, Eron imperiyasi, Afg'oniston, Rossiya imperiyasi, Arabiston, Usmonli imperiyasi, Xitoy imperiyasi, Hindiston savdogarlari va savdogarlari tomonidan Buxoroga kelganlar o'rtasida valyuta almashinuvi mavjud edi.
Bugungi kunda Toki Sarrophon mashhur diqqatga sazovor joy bo'lib, uning ichida asosan yodgorlik do'konlari va antiqa buyumlar, esdalik sovg'alari, idish-tovoq, kiyim-kechak, tanga, zargarlik buyumlari, haykalchalar, gilamchalar, kitoblar, musiqa asboblari, rasmlar va boshqalarni sotadigan savdo do'konlari joylashgan. Buxoroning tarixiy markazida, Bahouddin Naqshbandiy va Arabon ko'chalarida, Shahrud kanalining yonida (ushbu kanalning katta qismi hozirda er osti), Lyabi Xauz majmuasidan yuz metr janubi-g'arbda joylashgan. Bozor inosining bir qismida xuddi shu nomdagi kichik masjid, shun
Buxoroning qolgan me'moriy, arxeologik, diniy va madaniy yodgorliklari bilan birgalikda "Buxoroning tarixiy markazi" nomi bilan YuNESKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga kiritilgan.

Toki Telpakfurushon (fors. ططqy زrگrاn / Tâqi Tilpakfuruŝân; o'zbek va tojik toki Toqi Telpakfurushon / To'qi Telpakfurushon) - bu Buxoro shahrining tarixiy markazida joylashgan O'zbekistonning an'anaviy yopiq bozori. XVI asrda, aniqrog'i 1570-1571 yillarda, Shayboniylarning o'zbek sulolasidan Iskandar Xonning rasmiy davrida qurilgan. O'sha paytdagi Buxoro xonligining haqiqiy hukmdori uning o'g'li Abdullohxon II edi. Buxorodagi bir necha eski yopiq bozorlardan biri. 20-asrning o'rtalariga qadar u odatdagi bozor sifatida ishlatilgan bo'lib, u erda asosan zargarlik buyumlari sotilgan, ammo bozorning bir qismi odatdagi bozor sifatida ishlatilgan bo'lib, u erda turli xil aksessuarlar sotilgan. Yopiq bozorning binosi an'anaviy forscha uslubda qurilgan bo'lib, Eronning Tehron, Isfahon, Sheroz, Tabriz yoki Mashhad kabi qadimiy shaharlaridagi o'xshash yopiq an'anaviy bozorlardan farq qilmaydi.
Toki Telpakfuruson nomi fors va tojik tillaridan kelib chiqqan va bosh kiyimlar savdogarlari Kupol deb tarjima qilingan (Telpak - qo'y junidan tikilgan an'anaviy massiv bosh kiyim), chunki ba'zi davrlarda u ko'plab do'kon va bosh kiyimlar do'konlarini joylashtirgan, ularda har xil turdagi erkaklar va ayollar dubulg'alari, ulkan jun shlyapalar, shlyapalar va shlyapalar va boshqalar. Ilgari ushbu yopiq bozor Toki Kitobfuruson (Kitob sotuvchilari gumbazi), Toki Chorsuxi Ohanin (Temir gumbazi) nomi bilan ham tanilgan. aksessuarlar), Toki Xoja Muhammad Parron (Xoja Muhammad Parron gumbazi). Yopiq bozor binosi atrofida omborlar, karvonsaroylar, mehmonxonalar va savdogarlar do'konlari qurilgan.
Bino katta gumbaz bilan bir qatorda kichikroq gumbazlarga ega. Keramika g'ishtlari bilan qurilgan. Bugungi kunda Toki Telpakfurushon mashhur diqqatga sazovor joy bo'lib, uning ichida asosan eskirgan buyumlar, esdalik sovg'alari, hunarmandchilik buyumlari, masalan idish-tovoq, kiyim-kechak, tangalar, zargarlik buyumlari, haykalchalar, gilamchalar, kitoblar, musiqa asboblari, rasmlar va hk. shuningdek, ustaxonalar. Bozor binosi Buxoroning tarixiy markazida, Xakikat ko'chasida, qadimiy shaharning boshqa diqqatga sazovor joylari yonida joylashgan.
Buxoroning qolgan arxitektura, arxeologik, diniy va madaniy yodgorliklari bilan birgalikda YuNESKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga "Buxoroning tarixiy markazi" nomi bilan kiritilgan.
Toki Sarrofon nomi fors va tojik tillaridan kelib chiqqan bo'lib, Kupol o'zgargan (Sarrofon - pul ayirboshlovchilar, Sarrofon - pul ayirboshlovchilar) deb tarjima qilingan, chunki bu bozor mavjud bo'lgan dastlabki bir necha asrlarda juda ko'p miqdordagi valyutachilar va unda savdogarlar joylashgan bo'lib, Xorazm xonligi, Qo'qon xonligi, Eron imperiyasi, Afg'oniston, Rossiya imperiyasi, Arabiston, Usmonli imperiyasi, Xitoy imperiyasi, Hindiston savdogarlari va savdogarlari tomonidan Buxoroga kelganlar o'rtasida valyuta almashinuvi mavjud edi
Bugungi kunda Toki Sarrophon mashhur diqqatga sazovor joy bo'lib, uning ichida asosan yodgorlik do'konlari va antiqa buyumlar, esdalik sovg'alari, idish-tovoq, kiyim-kechak, tanga, zargarlik buyumlari, haykalchalar, gilamchalar, kitoblar, musiqa asboblari, rasmlar va boshqalarni sotadigan savdo do'konlari joylashgan. Buxoroning tarixiy markazida, Bahouddin Naqshbandiy va Arabon ko'chalarida, Shahrud kanalining yonida (ushbu kanalning katta qismi hozirda er osti), Lyabi Xauz majmuasidan yuz metr janubi-g'arbda joylashgan. Bozor binosining bir qismida xuddi shu nomdagi kichik masjid, shuningdek Sarrophon hamamasi joylashgan
Buxoroning qolgan me'moriy, arxeologik, diniy va madaniy yodgorliklari bilan birgalikda "Buxoroning tarixiy markazi" nomi bilan YuNESKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga kiritilgan.
Toki Zargaron nomi fors va tojik tillaridan kelib chiqqan va zargarlarning Kupole (Zargar - zargar, Zargaron - zargar) deb tarjima qilingan, chunki ushbu bozor mavjud bo'lgan dastlabki bir necha asrlarda u juda ko'p sonli uy (ko'proq 35) zargarlik ustaxonalari va do'konlari, bu erda oltin, kumush va boshqa qimmatbaho toshlar va metallardan yasalgan zargarlik buyumlari, qimmatbaho toshlar va metallardan tayyorlangan buyumlar va aksessuarlar, zarb qilingan oltin, kumush va mis tangalar, shu jumladan

Buxoro tanga tangalarining bir qismi - Buxoro xonligi va undan keyin Buxoro amirligining pul birligi zarb qilingan. Yopiq bozor binosi atrofida omborlar, karvonsaroylar, mehmonxonalar, savdo do'konlari qurilgan
Bino katta gumbaz bilan bir qatorda kichikroq gumbazlarga ega. Keramika g'ishtlari bilan qurilgan. Hozirgi kunda Toki Zargaron sayyohlarning mashhur diqqatga sazovor joyi bo'lib, uning ichida asosan yodgorlik do'konlari va qadimiy buyumlar, esdalik sovg'alari, hunarmandchilik buyumlari, masalan idish-tovoq, kiyim-kechak, tanga, zargarlik buyumlari, haykalchalar, gilamchalar, kitoblar, musiqa asboblari, rasmlar va boshqalar sotiladi. , shuningdek, zargarlar va temirchilar ustaxonalari. Bozor binosi Buxoroning tarixiy markazida, Xakikat va Xo'ja Nurobod ko'chalarida, Poi-Kalyan ansamblidan 20 metr shimoli-sharqda, Ulug'bek madrasasi yaqinida joylashgan.
Buxoroning qolgan arxitektura, arxeologik, diniy va madaniy yodgorliklari bilan birgalikda YuNESKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga "Buxoroning tarixiy markazi" nomi bilan kiritilgan.