Тошкент архитектура қурилиш институти “бино ва иншоотлар қурилиши” факультети “бино ва иншоотлар” кафедраси

5-расм. Бинога кучларни таъсир қилиши. 1 – шамол; 2 – қуёш нури; 3 – ёнғин-сочин (қор, ёмғир); 4 – щаво босимини таъсири (иссиқлик, намлик, кимёвий моддалар); 5 – фойдали куч ва ўзининг оғирлиги; 6 – алощида таъсир; 7 – тебраниш; 8 – намлик; 9 – тупроқнинг босими; 10 – шовқин.

Куч бўлмаган таъсирларга ташқи ва ички ҳаво температураси, намлигида бўладиган ўзгаришлар таъсири, ёғингарчилик қуёш радиацияси, ҳаво муҳитида ва ер ости сувларида бўлиши мумкин бўлган кимёвий агрессив моддалар таъсири, биологик таъсирлар ва бошқалар киради.
Ташқи таъсирларга мос равишда бинога ва унинг конструкцияларига қуйидаги талаблар қўйилади.
Мустаҳкамлик - конструкциянинг ташқи таъсирларни бузилмасдан ва жиддий қолдиқ деформацияларсиз қабул қилиш хусусияти.
Устиворлик (бикрлик) - конструкциянинг ташқи таьсир остида ўз мувозанатини сақлай билиш хусусияти.
Узоққа чидамлилик - конструкциянинг мустаҳкамлик ва устиворликни узок вақт сақлаб қолиш хусусияти.
Изоляция (ўтказмаслик) хусусиятларининг барқарор-лиги. Бу талаб ташқи ва ички тўсиқ конструкцияларга таалуқли бўлиб, мустаҳкамлик етарли бўлган ҳолларда эксплуатацион сифатларнинг ёмонлашувининг олдини олади.
Юқоридаги талабларга тўлик жавоб берадиган конструктив ечим бинонинг техник мақсадга муфвофиқлик даражасини белгилайди.
Биноларга меъморий-бадиий маьнодорлик талабини қўйишнинг боиси шуки, бинода кечадиган ҳар қандай ижтимоий ёки ишлаб чиқариш жараёни инсоннинг нафақат моддий, айни пайтда маънавий эхтиёжлар соҳасига ҳам таъсир кўрсатади. Шунинг учун шу жараёнлар кечадиган бино ўзининг ташқи кўриниши, ички қиёфаси орқали кишилар онгига ва кайфиятига ижобий таъсир кўрсатиши бошқача қилиб айтганда, кўзни қувонтирадиган бўлиши талаб қилинади.

Иқтисодий мақсадга мувофиқлик -бинони қуришга минимал меҳнат маблағ ва вақт сарфлаб, максимал фойдали майдон олишни назарда тутади. Иқтисодий талаблар функционал масалаларни, яъни хоналарнинг сонини, бичими ва ўлчамларини, улардаги ободонлаштириш тадбирларини белгилашда ҳақиқий эхтиёждан ва жамиятнинг имкониятларидан келиб чиқиш лозимлигини билдиради. Конструкцияларнинг мустахкамлик ва устиворлик заҳираларини, узоққа чидамлилик ва оловбардошлик даражаларини тўғри белгилаш ҳам иқтисодий талаблардандир.

•