Тошкент архитектура – Қурилиш институти муталова барно иргашевна таълимда инновацион технологиялар

Фундаментларни таъмирлаш ва кучайтириш 
Турар жой биноси қурилган материалларнинг талаб даражасида мустаҳкам 
эмаслиги, унда содир бўлган йўл қўйиб бўлмас деформациялар (дарзлар, термада 
чокларнинг очилиши, деворларни жойдан-жойга кўчиришлар ёки олиб ташлашлар), 
қўшимча қаватлар қурилмасидан юкламанинг ошиши, ораёпмаларга тушадиган 
юкламаларнинг 
ошиши 
ва 
бошқа 
сабабларга 
кўра 
бундай 
бинолар 
фундаментларининг конструкцияларини таъмирлаш ёки кучайтириш зарурияти 
туғилади. 
Фундаментлар юк кўтариш қобилиятининг пасайиши ва бузилишининг бош 
сабабларидан бири уларга ерусти ва ерости агрессив сувларининг таъсир 
қилишидадир. Ерости сувларининг доимий равишда ертўла поли чизиғидан юқори 
даражада туриш ҳолатлари кузатилганда, бу даражани пасайтиришнинг самарали 
усули дренаж қурилмаларини ўрнатиш ҳисобланади (3,9-расм). Дренаж 
ҳимояланаётган ертўла поли чизиғидан 0,5 м га ошиқроқ чуқурликда тупроқда 
қазилган ёпиқ каналлар тизимидан иборат бўлиб, улар тубининг эни 0,25-0,4 м ни 

---

47 
ташкил этади. Каналлар сувни канализация, очиқ ариқлар ёки жарларга чиқариб 
ташлайдиган йиғма канал томонига қараб, узунасига 3-8 % қияликда қазилади. 
Дренажлаш қатлами сифатида йирик шағал ёки майда харсон тошлар, юмалоқ сопол 
трубалар қўлланади. Юмалоқ сопол трубалар юқори яримайланаси бўйлаб 
тешикларга эга бўлиб, уларнинг устига аввал йирик шағал, кейин йирик донали қум 
тўкилади. 
 
3.9-расм.
Ерости сувлари сатҳини пасайтириш учун ҳалқасимон дренаж қурилмасининг 
схемаси. 
а – ҳалқасимон дренаж тизимининг режаси; б – дренажловчи қатламли траншеялар кесими 
Агар фундаментлар деформацияси деворлар ва ораёпмаларда ҳам тегишли 
деформацияларни келтириб чиқарган бўлса, таъмирлаш ишлари қуйидаги кетма-
кетликда бажарилиши лозим: 
а) ораёпмаларни маҳкамлаш; 
б) деворларни деформация жойларида маҳкамлаш; 
в) фундаментларни таъмирлаш ёки алмаштириш; 
г) деворларни, ундан кейин ораёпмаларни таъмирлаш. 
Кучайтириш усулларининг танланиши ва фундаментларнинг алмаштирилиши 
бузилиш ҳолати ва бу бузилишларни келтириб чиқарган сабабларга боғлиқ. 
Аниқланган сабаблар ва бузилишлар хусусиятларига қараб, фундаментларни 
таъмирлаш ва кучайтириш усуллари белгиланади ва бу ишлар лойиҳавий ечимда ўз 
аксини топади. 
Турар жой биноларининг фундаментлари ва ертўлаларни таъмирлашнинг 
қуйидаги турлари мавжуд: 
-фундаментга тушадиган реал (амалдаги) юклар ва бино остидаги тупроқнинг 
прессланганлик даражасини ҳисобга олган ҳолда эски фундаментни алмаштириш 
(қисман ёки тўлиқ); 

---

48 
-каттароқ майдонли асосда юкларни тақсимлаш мақсадида фундамент остини 
кенгайтириш; 
-термадаги дарзлар ва бузилган чокларни цементлаш йўли билан тўлдириш; 
-ертўлаларда гидроизоляцияни таъмирлаш ёки қайтадан ўрнатиш, шунингдек 
фундаментлар ва ғишт деворлар орасида гидроизоляцияни таъмирлаш ёки қайтадан 
ўрнатиш. 
Фундаментлар ва ғишт деворлар орасида гидроизоляцияни таъмирлаш ёки 
қайтадан ўрнатиш учун, тешиклар уриб ёки кесиб очилади ва янги 
гидроизоляциялаш қатлами тўшалади, кейин тешиклар пухта беркитилади. 
Фундаментларни маҳкамлаш ёки кучайтириш бир неча усулларда амалга 
оширилиши мумкин: 
-цементлаш; 
-кимёвий; 
-махсус обоймалар билан кучайтириш; 
-тушиб кетаётган тошларни қисман қайта териш ва кучайтириш.