Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

372

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

likasining Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiq huquqni qo‘llash va-

kolatini qonun chiqaruvchi, ijro va sud organlari, korxona, muassasa, 

tashkilot rahbarlari, turli darajadagi mansabador shaxslar, muayyan ho-

latlarda jamoat tashkilotlari va o‘zini o‘zi boshqarish organlari amal-

ga oshirishi mumkin. Huquqshunosikka oid adabiyotlarda e’tirof etil-

ganidek, mansabdor bo‘lmagan shaxslar huquqni qo‘llash faoliyati bilan 

shug‘ullana olmaydilar.

Huquqni qo‘llash davlat faoliyatining muhim bir shakli hisoblanadi. 

Huquqni qo‘llash o‘zining ijtimoiy tabiatiga ko‘ra, boshqaruvning bir shakli 

bo‘lgan – boshqaruv faoliyatini tashkil etadi. Lekin huquqni qo‘llash umuman 

boshqaruvdan iborat emas, balki huquq normalarida mustahkamlangan umu-

miy qoidalarni hayotga qat’iy tatbiq etilishini ta’minlashga qaratilgan maxsus 

xarakterdagi boshqaruvdir. Huquqni qo‘llash davlat-hokimiyat faoliyati sifatida 

har doim davlat nomidan amalga oshiriladi. 

Huquqni qo‘llash har doim qonunlarda aniq belgilab qo‘yilgan tartibda 

amalga oshiriladi. Sud, ma’muriy, tergov va boshqa davlat organlari hamda 

mansabdor shaxslar tomonidan huquqni qo‘llash faoliyatini amalga oshirish-

ning qat’iy tartibi o‘rnatilgan. Huquqni qo‘llovchi organlar huquq normalari 

asosida, doirasida va ularda ko‘zda tutilgan tartibda, huquqiy tartibga solish 

jarayonida faol ishtirok etadi, huquqiy masalalarni hal etadi, aniq vaziyatlarda 

mazkur munosabatlarni huquqiy tartibga soladi

1

.

Huquqni qo‘llovchi davlat organlari va mansabdor shaxslar qonun-

da belgilab qo‘yilgan muayyan prinsiplar asosida o‘z faoliyatlarini tashkil 

etadilar. Bularning eng muhimlari bo‘lib: qonun ustuvorligi, ijtimoiy adolat, 

maqsadga muvofiqlilik, asoslantirilganlik prinsiplari hisoblanadi. Muayyan ish 

bo‘yicha qaror qabul qilish yoki uni rasmiylashtirish davlat organlari yoki man-

sabdor shaxslarning huquqni qo‘llash faoliyatining yakuni bo‘lib hisoblanadi. 

Huquqni qo‘llashning mazkur jarayonida alohida olingan hayotiy vaziyat yoki 

shaxsga nisbatan huquqni qo‘llashning yuridik oqibatlari ishlab chiqiladi va 

shakllantiriladi

2

.

Huquqni qo‘llash jarayoni muayyan 

ketma-ketlikda bosqichma-bosqich amalga 

oshiriladi. Huquqiy adabiyotlarda huquqni 

qo‘llash bosqichlari to‘g‘risida yagona fikr 

mavjud emas. Aksariyat adabiyotlarda huquqni qo‘llashning uch bosqichi 

1 

Qаrаng: Алексеев С.С. Общая теория государства и права: В 2-х т. Т.I. – М., 1981 – 326-bet.

2 

O‘shа аsаr, 320-bet.