Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

189

IX bob.

 Huquq prinsiplari  

va funksiyаlari

Davlat va shaxsning o‘zaro mas’ulligi prinsipi. Davlat bilan shaxs 

bir-biri bilan muayyan huquq va majburiyatlar orqali bog‘liq bo‘lishi lozim. Bu 

demokratik siyosiy tizim va adolatli davlat boshqaruvining muhim talablaridan 

biridir. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ana shu talab o‘z ifo-

dasini topgan: «O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi va davlat bir-biriga nisbatan 

bo‘lgan huquqlari va burchlari bilan o‘zaro bog‘liqdirlar. Fuqaroning Konsti-

tutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan huquq va erkinliklari daxlsizdir, 

ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki ularni cheklab qo‘yishga hech kim 

haqli emas» (19-modda). Ayni vaqtda, davlat organlari va mansabdor shaxslar 

jamiyat va fuqarolar oldida mas’uldirlar.

O‘z navbatida, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga qat’iy itoat etishlari, 

jamiyat manfaatlariga muvofiq ish tutishlari, boshqa kishilarning huquqlari, 

erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilishlari, qonun bilan belgilan-

gan soliqlarni to‘lashlari lozim. Fuqarolar o‘z huquq va erkinliklarini amalga 

oshirishda boshqa shaxslarning, davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlari, 

huquqlari va erkinliklariga putur yetkazmasliklari shart (20-modda). Basharti, 

bir tomondan, davlat, davlat organlari va mansabdor shaxslar, ikkinchi tomon-

dan, fuqarolar o‘z zimmalaridagi qonuniy majburiyatlarini buzsalar, tegishli 

yuridik javobgarlik kelib chiqadi. Bunday hollarda fuqaro davlat oldida, davlat 

esa (o‘z mansabdor shaxslari va organlari orqali) fuqaro oldida qonunda belgi-

langan majburiyatlarni bajaradi. Mazkur yuridik munosabat hamda aloqadorlik 

huquqiy davlat barpo etishning zaruriy shartidir. Ta’bir joiz bo‘lsa, bu yerda 

gap «davlat suvereniteti» va «shaxs suvereniteti»ning o‘zaro dialektik aloqador-

ligi, bog‘liqligi xususida bormoqda.

Umumiy huquqiy prinsiplar qatoriga, shuningdek, ijtimoiy adolat, teng 

huquqlilik, huquq va majburiyatlar birligi, huquqning ustuvorligi kabilar ham 

kiradi.