Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

157

VII bob.

 Jamiyatning siyosiy 

tizimi va davlat

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq, xalq dav-

lat hokimiyatining birdan-bir manbayidir. Xalq bu hokimiyatni vakillik 

demokratiyasi (saylab qo‘yiladigan davlat hokimiyati organlari orqali) va 

bevosita demokratiya yo‘li bilan amalga oshiradi. Bevosita demokratiya 

shakllariga fuqarolarning davlatni boshqarishda, referendumda ishtirok 

etish hamda jamoat birlashmalariga uyushish huquqi kiradi. Fuqarolar bu 

huquqlarni turli jamoat tashkilotlariga uyushish yo‘li bilan amalga oshirishi 

mumkin. Bunday tashkilotlar qatoriga siyosiy partiyalar, kasaba uyushma-

lari, yoshlar tashkilotlari va har xil ijodiy uyushmalar kiradi. O‘zbekiston 

Respublikasi Konstitutsiyasi 1 bobining mazmunidan kelib chiqib, siyosiy 

tizimga O‘zbekiston xalqi siyosiy faoliyati tashkiliy shakllarining majmui, 

deb ta’rif berish mumkin. Bunda davlatga xalq siyosiy faoliyatini tashkil 

etishning asosiy shakli sifatida qaraladi, chunki boshqa shakllar davlatga 

nisbatan ikkilamchi xususiyatga ega. Ular davlat oldida turgan vazifalarni 

hal qilishga nodavlat tuzilmalar vositasida yordam beradi, jamiyat va dav-

lat ishlarini boshqarishda barcha fuqarolarning ishtirok etishiga imkoniyat 

yaratadi, davlat hayotida demokratiya asoslarining yanada kengayishiga 

ko‘maklashadi. Jamiyat siyosiy tizimida davlatning asosiy o‘rni va roli dav-

lat siyosiy tizimning asosiy elementi deb aytish imkonini beruvchi bir qan-

cha xususiyatlar bilan belgilanadi. 

Birinchidan, davlat O‘zbekiston Respublikasi ko‘p millatli xalqining siyo-

siy tashkiloti, ya’ni ijtimoiy, mulkiy mavqei, irqi, millati, kasb-kori va hokazo-

lardan qat’i nazar, jamiyat barcha a’zolarining tashkilotidir. Shu bois, davlat 

butun xalq tashkiloti sifatida siyosiy tizimning boshqa tarkibiy qismlariga qa-

raganda kengroq ijtimoiy imkoniyatlarga ega bo‘ladi. 

Ikkinchidan, davlat xalq manfaatlarining rasmiy ifodachisi sifatida, 

mulkning barcha shakllari rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratadi.

Uchinchidan, davlat maxsus apparatga ega. Boshqa tarkibiy qismlardan 

farqli o‘laroq, bu apparat organlariga hokimiyat vakolatlari beriladi. Bunday va-

kolatlarga ayniqsa huquqni muhofaza qilish organlari ega bo‘ladi. Ular tarkibi-

ga majburlov vazifalarini bajaruvchi ichki ishlar, soliq, bojxona, prokuratura va 

milliy xavfsizlik organlari kiradi. 

To‘rtinchidan, siyosiy tizimning boshqa elementlaridan farqli o‘laroq, 

davlat organlari o‘z vakolatlari doirasida normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilish 

hamda ularning ijrosi ustidan nazorat tizimiga ega bo‘ladi. Jamoat tashkilotlari 

normativ hujjatlar qabul qilish huquqiga ega. Bu normativ hujjatlar faqat maz-

kur jamoat tashkiloti a’zolariga nisbatan tatbiq etiladi. 

Beshinchidan, davlat suverenitetga, ya’ni davlat hokimiyatining barcha 

siyosiy partiyalar, muassasalar, fuqarolar va nodavlat tashkilotlariga nisbatan 

---