Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

509

XXIV bob.

 Fuqarolik jamiyati 

va huquqiy davlat

lari tomonidan nazorat-taftish vakolatlarining qo‘llanilishi bilan ta’minlanadi. 

Huquqiy davlatdagi muhitning o‘zi yuridik munosabatda shubhali institut va 

tuzilmalarning qisqarishi uchun kurashadi va aksincha, qonuniyligi tasdiqlana-

digan institutlar uchun esa keng imkoniyatlar yaratib beradi.

7. Huquqiy davlatda hokimiyatlar bo‘linishi prinsipi e’tirof etiladi va amal-

ga oshiriladi. Shunga muvofiq yagona davlat hokimiyati doirasida uning uchta 

mustaqil tarmoqqa bo‘linishi ta’minlanadi. Bular yuqorida ta’kidlanganidek, 

qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari bo‘lib, ular o‘zaro uzviy 

munosabatda bo‘ladilar. Ko‘rib chiqilayotgan prinsipning ahamiyati shundaki, 

u hokimiyatning faqat bitta organ yoki mansabdor shaxs qo‘lida jamlanishining 

oldini oladi, natijada ichki davlat apparatida hokimiyat vakolatlarining teng 

taqsimlanishini ta’minlaydi.

8. Huquqiy davlatda ichki qonunlar hamda umum e’tirof etilgan xalqaro 

huquq normalari o‘rtasida oqilona muvofiqlikni ta’minlash bo‘yicha chora-

tadbirlar amalga oshiriladi. Bu muvofiqlik hozirgi zamon huquqiy sivilizatsi-

yasi yutuqlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Mazkur yutuqlar u yoki bu dara-

jada huquqiy davlatlarga ham tegishli bo‘lib, ularda odatda, ichki qonunlar 

oldida xalqaro shartnomalar(faqat ratifikatsiya qilinganlari)ning ustuvorligi 

belgilanadi va bu shartnomalarning bevosita qo‘llanilishi nazarda tutiladi. 

Shu bilan birga, mazkur mamlakatlar yuridik tizimlarining tashqi dunyodan 

alohidaligi va cheklanganligi bartaraf etiladi, ya’ni ular jahon hamjamiyatining 

huquqiy tizimiga integratsiyalashadilar va ko‘pgina asosiy prinsip hamda nor-

malariga rioya etib, ularni o‘z normativ-huquqiy hujjatlari darajasida mustah-

kamlaydilar.

9. Huquqiy tartibot buzilgan hollarda (ayniqsa fuqarolar huquq va erkin-

liklarining buzilishi) huquqiy ta’sir qilish va huquqiy himoya mexanizmi amal 

qiladi, unda sud birinchi darajali rol o‘ynaydi. Mazkur mexanizm boshlangan 

jinoyatning oldini olish, buzilgan huquqni tiklash, yetkazilgan zararning qop-

lanishini ta’minlash, aybdorlarni jazolash, yangi huquqbuzarliklarning oldini 

olish, fuqarolar va ijtimoiy munosabatlarning boshqa subyektlariga davlatning 

barcha huquqiy talablari to‘liq ravishda bajarilishi lozimligi haqida uqtirish 

vazifalarini hal qiladi. Аgar huquqiy tartibot, fuqarolar huquq va erkinliklari-

ning har qanday buzilishi tegishli davlat organlari va mansabdor shaxslarning 

e’tiboridan chetda qolmasa, tartibbuzarlar har gal munosib jazo olsa, bunday 

yondashuvning o‘zi qonunni buzishning samarali umumiy preventiv, ya’ni oldi-

ni oluvchi omili bo‘lib xizmat qiladi. O‘z navbatida, bu davlatda qonuniylikka 

rioya etish sharoitiga ta’sir etadi. Huquqiy davlatning yurisdiksiya, huquqiy 

tartibotni muhofaza qilish va oldini olish faoliyatida huquqiy talablarga qat’iy 

---