Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

480

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Fuqarolik jamiyati insoniyat tarixiy 

taraqqiyotining alohida yetuklik davri sifa-

tida uning ma’rifiy shakllanish, komillikka 

erishish va ravnaq topish bosqichlarini o‘z 

qamroviga oladi. Bunday ideal jamiyat haqidagi g‘oyaning paydo bo‘lishidan 

uning hayotiy voqelikka aylanishigacha bo‘lgan amaliyotni ilmiy jihatdan tahlil 

etish hozirgi kunning dolzarb mavzusidir. Bashariyat o‘z tamaddunida ulkan 

taraqqiyot darajasiga erishganligiga qaramay, bugunga qadar fuqarolik jami-

yati g‘oyasining tub ma’nosi, mohiyati bo‘yicha yagona nuqtayi nazar shakl-

lanmadi, uning yagona ilmiy ta’rifini yaratishga erishilmadi. Xo‘sh, «fuqaro-

lik jamiyati» kategoriyasining ma’no-mazmuni, ilmiy talqini, mohiyatiga oid 

xususiyat-belgilari qanday? Bu borada adabiyotlarda, jumladan, huquqshunos-

lik sohasidagi adabiyotlarda qanday fikr-mulohazalar mavjud, degan savollar 

o‘zining ilmiy yechimini kutmoqda.

Fuqarolik jamiyati qadimdan alloma – mutafakkirlar nazdida jamiyat va 

davlat siyosiy tuzumining adolat, erkinlik, tafakkur zamiriga qurilgan ideal na-

munasi tarzida ifodalanib kelgan. Masalan, Aristotel jamiyatni davlatdan alohi-

da tasavvur etmagan; davlatni fuqarolarning umumiy jamoasi deb ta’riflagan. 

«Davlat fuqarolar yig‘indisining o‘z ehtiyojlarini yetarli darajada qondirish qo-

biliyatiga ega bo‘lib yashashidir». Mark Tulliy Sitseron jamiyatda fuqarolarning 

huquqiy jihatdan tengligini isbotlashga uringan: «… qonun fuqarolik jamiyatini 

bog‘lovchi bo‘g‘ini, huquq esa, qonun bilan o‘rnatilib, barcha uchun bir xil 

bo‘ladi». Taraqqiyotning bu bosqichida fuqarolik jamiyati davlat bilan aynan bir 

deb e’tirof etilgan.

«Fuqarolik jamiyati» tushunchasi tarixan insoniyat taraqqiyotining turli 

davrlarida yashagan mutafakkirlarning adolatli ijtimoiy tuzum modelini yaratish 

yo‘lidagi intilishlari bilan tavsiflanadigan alohida bir davrni aks ettiradi.

Hozirgi sharoitda fuqarolik jamiyatini barpo etish dunyodagi aksariyat 

davlatlarning siyosiy dasturlarida, konstitutsiyalarida mustahkamlangan maqsa-

diga  aylangan. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi ham mustaqilikka 

erishgach, o‘z oldiga adolatli fuqarolik jamiyati va demokratik huquqiy davlat 

barpo etish vazifasini strategik maqsad qilib belgiladi. Zotan, mamlakatimizda