Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

hududiy, milliy 

va

 milliy-hududiy federatsiya

.

---

94

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Hududiy federatsiya

 mamlakatni hududiy belgisi bo‘yicha taqsimlash 

prinsipiga asoslangan. Bu qoidaga ko‘ra, hududi juda katta bo‘lgan davlatlar-

da, boshqaruvni osonlashtirish maqsadida federatsiya tuziladi. Federatsiyaning 

ushbu turini tashkil etuvchi davlat tuzilmalari suveren bo‘lmaydi. Subyektlar 

xalqaro munosabatlarda bevosita ishtirok etish huquqidan konstitutsiya bilan 

mahrum etilgan bo‘lib, ularning ittifoqdan bir tomonlama chiqishi taqiqlangan. 

Qurolli kuchlarni ittifoq idorasi boshqaradi. AQSh, Braziliya, Meksika hududiy 

federatsiyalarga misol bo‘ladi. 

Milliy federatsiyalarda

 subyektlar, ularda yashovchi millatlar mustaqilligi 

asosida tuziladi. Qoidaga ko‘ra, milliy federatsiya mustahkam tuzilma bo‘lib 

hisoblanadi. Milliy federatsiyanng asosiy xususiyati ko‘ra, federatsiya subyekt-

lari – milliy davlatlar va milliy davlat tuzilmalaaridan iborat bo‘lib, ular asosan 

subyektlarning ixtiyoriylik prinsipiga muvofiq birlashadilar. Katta va kichik 

millatlar  suvereniteti kafolatlanadi hamda oliy davlat idoralari federatsiya 

subyektlarining vakillaridan tashkil etiladi. Mazkur federatsiyaga birlashgan 

barcha millatlar o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqiga ega bo‘ladilar. Sobiq 

Yugoslaviya Ittifoq Respublikasi (Serbiya va Chernogoriyaning ittifoqi edi), 

Chexoslovakiya (1993-yilda Chexiya va Slovakiyaga ajralib ketgan) ittifoqlari 

milliy federatsiyalarga misol bo‘ladi oladi.

Milliy-hududiy federatsiyalar

 federatsiyalarning alohida turi hisoblanib, 

ittifoqni shakllantirish asosida ham milliy, ham hududiy prinsip yotadi. Milliy-

hududiy federatsiyalarga: Rossiya Federatsiyasi (72 subyekt, ularda yashovchi 

millatlar, xususan, subyektda ko‘pchilikni tashkil etmaydigan millatlar asosida 

tashkil topgan hamda asosan rus aholisi istiqomat qiladigan 57 subyekt – hududiy 

tuzilmadan iborat); Germaniya (aholisi, o‘tmishda nemis millatiga yaqin bo‘lgan 

aholidan iborat 16 hududiy tuzilma – yerlardan iborat).

Davlat tuzilish shaklining yana bir turi – bu konfederatsiyadir.

Konfederatsiya 

bir necha davlatlarning ayrim muhim sohalar, ya’ni 

iqtisodiy, siyosiy, mudofaa masalalari bo‘yicha tuzgan ittifoqidir. Konfederatsi-

yada yagona davlat hududi, yagona fuqarolik bo‘lmaydi. Konfederatsiya bu to‘la 

mustaqil davlatlarning ayrim sohalar bo‘yicha tuzadigan ko‘ngilli ittifoqidir. 

Konfederatsiya davlat tuzilish shakli hisoblanib, u shartnoma yoki bitim aso-

sida tuziladi hamda muvaqqat xarakterga ega bo‘ladi. Ular keyinchalik asosiy 

maqsadga erishganidan so‘ng tarqalib ketishi yoki tuzilgan ittifoqni mustah-

kamlab federatsiyaga o‘tishi, yoxud qo‘shilib unitar davlat bo‘lib ketishi ham 

mumkin.

Konfederatsiyaning federatsiyadan farqi shuki, federatsiya alohida dav-

latlarning yagona davlatga birlashish borasidagi ittifoqi bo‘lsa, konfederatsiya 

mustaqil davlatlarning cheklangan sohalardagi ittifoqidir, ya’ni konfederatsiya 

---