Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

495

XXIV bob.

 Fuqarolik jamiyati 

va huquqiy davlat

tik davlat. U yuksak huquqiy va siyosiy madaniyat, rivojlangan fuqarolik 

jamiyatini nazarda tutadi. Huquqiy davlatda fuqarolarga o‘z qarashlari va 

e’tiqodlarini qonun doirasida himoya qilish imkoniyati ta’minlanadi. Bu, xu-

susan, siyosiy partiyalar va jamoat birlashmalarining shakllanishi va faoliyat 

olib borishi, siyosiy plyuralizm, so‘z va matbuot erkinligi hamda shu kabi-

larda o‘z ifodasini topadi.

Huquqiy davlat uchun fuqarolarning davlat oldida va davlatning fuqarolar 

oldida o‘zaro mas’ulligi xosdir. Davlat har bir insonga tug‘ilishidan boshlab 

tegishli ajralmas huquq va erkinliklarni nafaqat tan oladi, balki ularni hayotga 

real tatbiq etish va tajovuzlardan himoyalashni ham kafolatlaydi. O‘z navba-

tida, fuqarolar o‘z huquq va manfaatlaridan davlat, boshqa fuqarolar, ijtimoiy 

munosabatlarning boshqa subyektlariga zarar yetkazmagan holda foydalanish-

lari mumkin, ya’ni ular o‘zlariga yuklatilgan majburiyatlarni qat’iy bajarishlari 

lozim

1

.

Huquqiy davlat mexanizmining o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan 

iborat. Uning barcha tarkibiy qismlari va elementlari hokimiyatning bo‘linishi 

prinsipi asosida, o‘z ijtimoiy vazifalariga muvofiq ravishda ish olib boradi. 

Huquqiy davlatning hokimiyat vakolatlariga ega bo‘lgan organlari o‘z faoli-

yatida jamiyat xohish-irodasini ro‘yobga chiqaradi. Huquqiy davlatning tarkibiy 

qismlari va elementlari o‘z faoliyatini amaldagi qonunlarga muvofiq tashkil 

etadi va amalga oshiradi. Mansabdor shaxslar fuqarolarning konstitutsiya va 

boshqa normativ-huquqiy hujjatlar bilan kafolatlangan huquqlari va erkinliklariga 

tajovuz qilganlik uchun shaxsan javobgar bo‘ladi. Fuqarolarning huquq va 

erkinliklari huquqiy davlat organlari tomonidan ta’minlanadi. Huquqiy davlat 

funksiyalari uning apparati yordamida amalga oshiriladi. Shunday qilib, huquqiy 

davlat mexanizmining demokratik xususiyati uning o‘zi xizmat qiladigan jamiyat 

oldida javobgarligi bilan belgilanadi. Huquqiy davlatning rivojlanish bosqichlari 

fuqarolik jamiyatining rivojlanish bosqichlariga mutanosib bo‘ladi.

Huquqiy davlatda davlat hokimiyati mutlaq bo‘lmaydi. Bu nafaqat 

huquqning ustunligi, davlat hokimiyatining huquq bilan bog‘liqligi, balki davlat 

hokimiyatining tuzilishi, uni amalga oshirish shakllari bilan ham belgilanadi. 

Bu yerda hokimiyatning bo‘linishi nazariyasiga murojaat etish o‘rinli bo‘ladi. 

Bu nazariyaga binoan, hokimiyatlar(qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud 

hokimiyatlari)ning birikib ketishi, bir organda, bir shaxs qo‘lida jamlanishi 

shaxs erkinligini yo‘qqa chiqaradi. Shu bois, huquq bilan bog‘liq bo‘lmagan av-

toritar mutlaq hokimiyat vujudga kelishining oldini olish uchun hokimiyatning 

ko‘rsatilgan tarmoqlarga bo‘linishi amalga oshadi. 

1 

Оdilqоriyev Х.T., Chiniboyev Х.J. Dаvlаt hоkimiyati: mоhiyati, funksiyasi vа zаmоnаviy tаlqini. – 

T., 2015. – 31–36-bеtlаr.

---