Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

415

XX bob.

 Huquqiy tartibga

solish mеxanizmi

Ikkinchi guruh olimlar fikricha, huquqiy tartibga solish huquqiy muno-

sabatlar doirasidan tashqariga chiqadi, ancha kengroq ko‘lamda harakatlanadi. 

Bunday yondashuv so‘nggi yillarda yuridik ilmiy jamoatchilik tomonidan ustu-

vor nuqtayi nazar sifatida tan olinmoqda. Masalan, akademik Sh.Z. O‘razayev, 

professorlar Z.M. Islomov, M.M. Fayziyev, U. Tojixonov, S.N. Bratus, 

A.V. Mitskevich va boshqalar subyektiv huquq huquqiy munosabatdan tashqa-

rida ham mavjudligini ishonarli tarzda isbot qiladilar.

Mazkur xulosa ilmiy jihatdan nihoyatda muhimdir. Birinchidan, bu xu-

losa barcha subyektiv huquqlarning (ayniqsa, konstitutsiyaviy huquqlarning) 

nafaqat huquqiy munosabat orqali, balki undan tashqari ham amalga oshishi va 

ulardan foydalanish mumkinligini himoya qiladi. Ikkinchidan, u huquq-tartibot 

huquqiy munosabatlar tizimidangina iborat emasligini, shuningdek jismoniy va 

yuridik shaxslar huquqiy maqomini ham qamrab olishini ko‘rsatadi. Uchinchi-

dan, masalaga bunday yondashish obyektiv va subyektiv huquqlarni amalga 

oshirishning hamma shakliga e’tiborni qaratadi, huquqiy tartibga solish 

mexanizmini to‘la izohlaydi

1

.

Shunday qilib, huquqiy tartibga solish ikki shaklda amalga oshadi:

– huquqiy munosabat orqali;

– huquqiy munosabatdan tashqarida.

Huquqiy munosabatlar ijtimoiy munosabatlarning maxsus turi hamda 

huquqiy tartibga solishning alohida shaklidir.

Huquqiy tartibga solishning ushbu ikki shakli uchun umumiy jihat shun-

daki, ular faoliyatining asosiy predmeti – hamisha subyektiv huquq bo‘lishidir. 

Huquqiy tartibga solish faqat kishilarning harakatlariga (faoliyatiga), munosa-

batlariga qaratiladi. Huquqiy tartibga solish natijasida hamisha real munosa-

batlar muayyan tarzda me’yorlanadi, «qolip»ga solinadi, barqarorlik kasb etadi. 

Muhimi, bu munosabatlar davlat tomonidan muhofazalanadi.

Ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solish aniq usullar yordamida 

amalga oshiriladi. Huquqiy tartibga solish usuli