Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

88

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

ba’zi bir parlamentar monarxiya davlatlarida hukmdor qo‘lida davlatni boshqa-

rishning real vositalari mavjud (masalan, Buyuk Britaniyada qirolicha parla-

mentni tarqatib yuboradi, u ayni vaqtda, sud hokimiyati va cherkov boshlig‘i 

hisoblanadi), lekin amalda hokimiyatni boshqarish vositalari qo‘llanilmaydi. 

Qonunlarni parlament qabul qiladi va monarx tomonidan imzolangach yuridik 

kuchga kiradi. Bunday imzolash ramziy ma’noga ega.

Parlamentar monarxiya dualistik monarxiyaga qaraganda boshqaruvning 

ancha keng tarqalgan shakli. Bugun Buyuk Britaniya, Belgiya, Daniya, Nor-

vegiya, Shvetsiya, Ispaniya, Yaponiya va boshqa ko‘pgina davlatlarda parlamen-

tar monarxiya mavjud. Davlatni boshqarishda monarxning real hokimiyatga 

ega emasligi parlamentar monarxiyaga xos xususiyatdir. Uning, ya’ni monarxning 

vakolatlari asosan vakillik xususiyatiga ega. Bundan tashqari, u barcha muhim 

davlat hujjatlarini imzolab, o‘ziga xos davlat «notariusi» vazifasini ham 

bajaradi.

Bunda monarx vakolatlari hujjatlar tayyorlanishi to‘g‘riligini rasmiy tek-

shirish bilan chegaralanadi. Odatda, muayyan hujjat mazmunini o‘zgartirishga 

monarx o‘zicha erisha olmaydi. Shu bois, «monarx javobgar emas» (monarx 

o‘z faoliyati uchun siyosiy va yuridik javobgar sanalmaydi) prinsipidan kelib 

chiqqan holda monarx imzosi yonida bosh vazir yoki mas’ul bir vazirning 

imzosi talab etiladi. Monarx imzolayotgan barcha hujjatlar amalda hukumat 

tomonidan tayyorlanadi. Monarx qonunchilik hujjatlariga ham imzo chekadi, 

lekin u parlament qabul qilgan qonunlarga nisbatan veto qo‘llash huquqiga ega 

emas.

Parlamentar monarxiyaning hammasida ham monarxlarning vakolatlari 

bir xil emas. Ayrim davlatlarda u davlat faoliyatida ishtirok etishdan mutlaqo 

chetlatilgan bo‘lsa, ayrimlarida (masalan, Shvetsiya) tashqi ishlar bo‘yicha 

vakil sanaladi. Ayrimlarida monarx (masalan, Ispaniyada 1978-yilda qabul 

qilingan Konstitutsiyaga binoan qirol ispan armiyasining bosh qo‘mondonidir) 

ancha keng vakolatlar egasidir.