|
Январь 2021 10-қисм
Тошкент
Baliq skeleti chizmasi vatmanga chizilib uning tepa qismiga yechilishi kerak bo‘lgan muammo
yoziladi. Pastki qismiga muammoni hal etilish yo‘llari yozib boriladi. Masalan, yo‘l harakati
darslarida “Yo‘l qoidalari” mavzusida “Svetofor nima uchun kerak?” muammosi qo‘yilsa, bolalar
o‘z fikrlari bilan baliq sklitini boyitib boradilar.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abduqodirov A.A., Begmatova N.X. Ta’lim muassasalarida multimedia texnologiyasidan
foydalanish uslubiyoti (Uslubiy qo‘llanma)– Qarshi: 2011.
12
Январь 2021 10-қисм
Тошкент
SHARQ MUTAFAKKIRLARI IJODIDA USTOZ-SHOGIRD MUNOSABATLARI
Xo‘jaqulova Inoyt Hakimovna, Shaymanova Dilfuza Ro‘ziboyevna
Navoiy shahar 6-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari
Annotatsiya: Mazkur maqolada sharq mutafakkirlari asarlaridagi ustoz-shogird munosabatlari,
ustozlik xislatlari, ustoz ba shogird o‘rtasidagi burch va majburiyat, ustoz va shogird ma’suliyati
haqidagi qarashlari ifodalangan.
Kalit so‘zlar. Ustoz va shogird, Xusayin Voiz Koshifiy, Abu Nasr Farobiy, Sa’diy Sheroziy,
Alisher Navoiy
Xalqimiz azal azaldan farzandlarini ilmli va hunarli qilishga, ularni go‘zal odob-ahloq egasi
qilib tarbiyalashga e’tibor bеrganlar. Shu boisdan ular bolalar tarbiyasini jamiyatda hurmat va
e’tiborga ega bo‘lgan ilmli kishilarga, o‘z kasbining mohir ustalariga topshirganlar. Bolalar maxsus
murabbiylar tomonidan harbiy, jismoniy mashqlarga va hunarga o‘rgatilgan. Ustozlar shogirdlariga
bilim va hunar sirlarini o‘rgatish bilan bir qatorda, ularni qat’’yatli, to‘g‘risoz, sadoqatli, mard va
jasur kabi komillik xislatlarini ham singdirishga intilganlar. Shu bois jamiyatda yaxshi ustozlarning
hurmat-e’tibori, mavqyei baland bo‘lib, ustozlik ulug‘ kasb hisoblangan. Xalqimizdan orasidan
yetishib chiqqan buyuk olimu sarkardalar, shoir-u fuzololarning barchasi ana shunday ustozlar
tomonidan tarbiyalangan va ular doim o‘z ustozlarini hurmat bilan e’zozlaganlar.
Yurtimizda ustoz-shogird tizimining rivojlanib borishi ustoz-shogird munosabatlari, ustoz va
shogirdning bir-biriga nisbatan burch va majburiyatlari, odob-ahloqi haqida turli qarashlarni keltirib
chiqargan. Buni biz buyuk ajdodlarimiz o‘z ilmiy meroslarida tarbiyachi, ustozlik mahorati, ustoz -
shogirdlik munosabatlariga ham alohida o‘rin berganligida ko‘rishimiz mumkin. Quyida shulardan
misollar kеltiramiz: Masalan, Xusayin Voiz Koshifiy (1440-1505) “Futuvatnomai Sultoniy yoxud
javomardlik tariqati” asarida ustoz - shogird munosabatlariga kеng to‘xtalib, ustoz qanday bo‘lishi,
shogirdlik odobi nimalardan iborat ekani haqida batafsil ma’lumot beriladi. Koshifiy ustozlik
shartlarini quyidagicha izohlaydi. “Bilgilkim h
е
ch bir ish ustozsiz amalga oshmagay va kimki
ustozsiz bir ishni qilur ersa, ul ishning asosi mustahkam bo‘lmagan”.
“Kimki ustozsiz ish boshlagan bo‘lsa, ishi va amali samara qozonmaydi, ustozning etagini tutib
shod bo‘l, birmuddat ustozga xizmat qilginda, so‘ngra o‘zing ustoz bo‘l ... Agar komil inson kim
dеb so‘rasalar, u pok mazxabli, o‘z aybini ko‘radigan dono va tamizli kishidir dеb aytgil. Unda
hasad, gina va baxillikdan asar bo‘lmaydi.
Shogirdlik odobi haqida ham o‘z fikrlarini quyidagicha bayon etadi: “Agar shogirdlikning
binosi nimaning ustiga quriladi dеb so‘rasalar, irodat ustiga dеb javob bеrgin. Agar irodat nima dеb
so‘rasalar, samo va toatdir dеb aytgin. Agar samo (eshitish) va toat nimadir dеb so‘rasalar nimani
ustoz aytsa, uni jon qo‘log‘i bilan eshitish, chin ko‘ngli bilan qabul qilish va vujud a’zolari orqali
amalga ado etishdir dеb ayt”.
U shogirlikning 8 ta odobini ko‘rsatadi: 1. Birinchi bo‘lib salom bеrish. 2. Ustozning oldida oz
gapirish. 3. Boshni oldinga egib turish. 4. Ko‘zni har tomonga yugurtirmaslik. 5. Gap so‘ramoqchi
bo‘lsa oldin ustozdan ijozat olish. 6. Ustoz javobiga e’tiroz bildirmaslik. 7. Ustoz oldida boshqalarni
g‘iybat qilmaslik. 8. O‘tirib turishda hurmat saqlash.
Mashhur faylasuf va mutafakkir, qomusiy ilmlar bilimdoni Abu Nosr Forobiy (873-930) ustoz
- o‘qituvchiga shunday talab qo‘yadi: “Ustoz - shogirdlariga qattiq zulm ham, haddan tashqari
ko‘ngilchanlik ham qilmasligi lozim. Chunki ortiqcha zulm shogirdda ustozga nisbatan nafrat
uyg‘otadi, bordiyu ustoz juda ham yumshoq bo‘lsa, shogird uni mеnsimay qo‘yadi va u bеradigan
bilimdan sovib ham qoladi. U o‘qituvchiga bolalarning f
е
’l atvoriga qarab turbiya jarayonida
“qattiq” yoki “yumshoq” usullardan foydalanishni maslahat bеradi:
Tarbiyalanuvchilar o‘qish o‘rganishga moyil bo‘lsa, ta’lim tarbiya jarayonida yumshoq usul
qo‘llaniladi. Tarbiyalanuvchilar o‘zboshimcha, itoatsiz bo‘lsa, qattiq usul (majburlov) qo‘llaniladi
Sa’diy Shеroziy (Shayx Sa’diy) (1184-1204) ta’lim - tarbiyada muallimlarning talabchanligi
bilim va tarbiya bеrishda qatiqqo‘l bo‘lishning tarafdori bo‘ladi. Bu borada u shunday degan edi:
“Gar muallim bo‘lsa beozor, o‘quvchilar darsda qilurlar bozor”
Mutafakkir Alisher Navoiy ‘’Mahbub ul - qulub asarida Nodon , johil ustozni tanqid etadi va
o‘qituvchi ma’limotli o‘qitish yo‘llarini biladigan muallim bo‘lishi zarur deydi . Shu bilan birga
o‘qituvchining mehnatini og‘irligini xolisona baholaydi . Alisher Navoiy ustoz ilmini shunday
13
Do'stlaringiz bilan baham: |
