Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент июнь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
Aflotun, Arastularning ta'limotlari keyingi asrlarda psixologik g’oyalarni rivojlanishida tayanch 
nuqta bo’lib hisoblanadi. Mazkur davrlarda Sharqda ham ilk psixologik qarashlar yuzaga keldi. 
Sharqda psixologik qarashlarning paydo bo’lishida buyuk Sharq mutafakkirlarining roli katta 
bo’lgan. Ular orasida Al-Xorazmiy, Al-Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo 
Ulug’bek kabilar o’zlarining inson psixikasi va yosh avlodni tarbiyalashga doir boy fikrlar va 
qarashlarini meros sifatida qoldirganlar. Ular orasida ayniqsa Abu Ali ibn Sinoning mantiq, 
metafizika, tabiiy fanlar, ayniqsa, tibbiyot haqidagi fikrlari o’sha davr ilmiy taraqqiyotiga katta 
hissa qo’shdi. U maxsus psixologik muammolar bilan shug’ullangan olimlardan biridir. Uning 
ruh, asab tizimi haqidagi qarashlari katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, Abu Ali ibn Sinoning 
temperament xususiyatlariga qarab yondashish zarurligi haqidagi fikrlari ming yildan so’ng ham 
zamonaviy psixologiyada o’z qimmatini yo’qotmagan. Abu Ali ibn Sino dunyoda birinchi bo’lib 
psixoterapevtik usullarni qo’llab ko’rgan olimlardan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1. Davletshin M.G Umumiy psixologiya Т-2002 у 
2. Karimova V.M. Psixologiya Т-2002 у
3. www.ziyouz.com

---

39
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
ABU NASR AL-FAROBIYNING PEDAGOGIK VA FALSAFIY QARASHLARI.
Ibragimova Shahlo Asatovna
Navoiy shahar 5- maktabning 
boshlang’ich sinf o’qituvchisi
Annotatsiya:
Maqolada buyuk mutafakkir Abu Nasr al-Farobiyning pedagogik va falsafiy 
qarashlari to’g’risida fikr yuritilgan.
Kalit so’zlar:
fikr, pedagogic, falsafiy, mantiq
Abu Nas al-Forobiy o‘rta asr sharqining buyuk qomusiy olimi bo‘lib, u 873 yilda hozirgi 
Qozog‘iston teritoriyasidagi Farob shaharchasida tug‘ildi, keyinchalik Toshkentda va Buxoroda 
yashab ta‘lim oldi. X asr boshlarida ilmga chanqoq bo‘lajak olim O‘sha paytda madaniyat 
va ilm markazi bo‘lgan xalifalik poytaxti Bag‘dodga boradi. Bu yerda u turli xil fan sohalari 
bilan shug‘ullanadi, ko‘p tillarni o‘rganadi. Ba‘zi ma‘lumotlarga ko‘ra 70 tilda gaplasha olgan. 
Forobiy bu yerda xristian olimlari Abu Bashar Marta ibn Yunusdan Yunon falsafasi va tilini, 
Yuxanna inb Xaylondan tabobat va mantiq ilmini o‘rgandi. "Muallim as-soniy" - ikkinchi 
muallim (Aristoteldan so‘ng) nomini oldi, umrining so‘ngi yillarini Damashq shahrida o‘tkazdi. 
Forobiy fanning turli sohalariga bag‘ishlangan 160 dan ortiq asarlar yozdi. Biroq uning ijodini 
belgilovchi narsa uning falsafiy qarashlari hamda pedagogik qarashlari ifodalangan asarlaridir. 
Uning falsafiy qarashlari panteistik harakterga ega bo‘lib, u Platonning materializmni rad qil-
ishiga qarshi chiqadi va tabiatni real va obyektiv mavjud ekanligini e‘tirof etadi. Uningcha ―in-
son tabiatning eng yuksak ijodi, inson o‘zining idroki tufayli atrof muhitni anglay oladi. Idrok 
yordamida sezish mumkin bo‘lmaydigan ichki aloqalar mohiyatini tushunib sezsa bo‘ladi, degan 
fikrlari bilan u izchil rasional tasdiq pozisiyasida turadi.
Haqiqatni aniqlash, fikrning qat‘iyligini tarbiyalashda mantiq va grammatikaning rolini ko‘rsa-
tar ekan, u sezgi organlari va miya insonga tug‘ilishdanoq berilgan. Qolgan narsalar bilim, har 
xil aqliy va axloqiy xislatlar, xarakter, ma‘lumot boshqalar insoniy muloqotlar natijasida qo‘lga 
kiritiladi, deb hisoblaydi. Forobiy inson xarakteridagi mardlik, botirlik, saxiylik, topqirlik, to’g‘ri 
so‘zlik, adolatparvarlik kabi xususiyatlar faqat tarbiya natijasidagina qo‘lga kiritiladi deb his-
oblaydi. Uningcha ―axloqiy sifatlar ikki xil yo‘l bilan hosil qilinadi: 
1. Mustaqil xarakat qilish orqali 
2. Majbur qilish orqali‖
Biroq qanday usul qo‘llanilmasin mutafakkirning fikricha natija bir xil, ya‘ni ideal jamiyat 
talabiga javob beruvchi shaxsni shakllantirishdan iborat bo‘lishi lozim. Uningcha, bolani uyda, 
oilada, maktabda, o‘qituvchi va jamoada rahbar boshchiligida tarbiyalash mumkin. Yaxshilar 
jamiyatda tarbiya kollektiv xarakterga ega bo‘lib, kishilar yaxshi sifatlarni egallash uchun erkin 
harakat qilishlari, yagona maqsad yo‘lida birlashishlari lozim. Bunday jamoa boshliqlari aqliy va 
jismoniy, ma‘naviy jihatdan kamolotga erishgan kishilar bo‘lishlari lozim. Bunday kishi adolatli, 
donishmand, olim bo‘lishi kerak. U o‘zini namuna vositasida jamiyat a‘zolarini tarbiyalashi lozim.
Shunday qilib, u o‘zining ijtimoiy qarashlarida mukammal, e‘tiqodli inson haqidaga o‘rta asr 
pedagogik qarashlarini umumlashtirdi va O‘rta Osiyo xalqlari jumladan, O‘zbekiston xalqlari 
pedadagogik qarashlarining asoschilaridan biri sifatida tarbiya sohasidaga mutadillik nazariyasini 
asoslab berdi.