Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент июнь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Mutafakkir yana ta’lim-tarbiya, shakl va uslublari tasnifini bergan:
1. Ta’limning nazariy va amaliy yo‘nalganligi.
2. Bilimning ilmiyligi va amaliy ahamiyatga egaligi.
3. Ta’limning tizimliligi, mantiqiyligi va ketma-ketligi.
4. Hayot bilan bog‘liqligi.
5. Tushunarliligi.
6. Kuzatish va tajriba asosida bo‘lishi.
7. Isbotli tortishuvli, ritorik va mulohaza yuritishi.
8. Induktiv va deduktiv usuli.
9. Mashqlarni bajarish va takrorlash kabilar.
Qomusiy ilm sohibi Abu Rayhon Beruniy o‘zining “O‘tmish yodgorliklari”, “Xindiston”, 
“Geodeziya”, “Minerologiya”, “At Tafxiy”, “Xorazmlik buyuk zotlar”, “Saydana”, “Ma’sud Qon-
uni” kabi asarlarida va arab tilidan turk tiliga tarjima qilgan qator dostonlarida insonlar tarbiyasiga 
alohida e’tibor bergan. Sharq mutafakkirlarining shuningdek, ulardan biri bo‘lgan Abu Rayhon 
Beruniyning ham pedagogik qarashlari jahon pedagogikasi rivojiga qo‘shilgan ulkan hissadir. 
Ularning boy merosi o‘qituvchilarning ma’naviy, axloqiy qiyofasi va kasbiy etukligini takomil-

---

58
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
lashtiradi muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘rta asr sharoitida inson, uni tarbiyalash, shaxsning 
har tomonlama rivojlanishini ta’minlovchi omillar, insonparvarlik g‘oyalarini mazmunan boyitish 
bilan birga barcha davrlar birdek ahamiyatga ega ma’naviy va axloqiy konsepsiyaning shakllan-
ishini ta’minladi. Shuningdek, Abu Rayhon Beruniy o‘zining barcha asarlarining birinchi bobi-
ni falsafaga ya’ni insonlarning axloq-odobiga bag‘ishlagan. Mutafakkir yoshlarni ilm ma’rifatga 
chorlaydi. “Ilm dargohiga kirar ekansan qalbing kishining qalbini ko‘r qilib qo‘yuvchi illatlardan, 
odamni yo‘ldan ozdiruvchi holatlardan, qotib qolgan urf-odatlardan, xirsdan, raqobatdan, och-
ko‘zlikdan, mansabparastlikdan ozod bo‘lmog‘i lozim” degan. Yoshlar uchun kasb-hunarning suv 
bilan havodek zarurligini, ularning kelajagi shu bilan bog‘liq ekanligini ta’kidlagan. Buning uchun 
yoshlarni qunt bilan ishlashga, sabr toqatli, irodali bo‘lishga, ayni chog‘da mehnatkash bo‘lishga 
chaqirdi. Abu Rayhon Beruniy o‘quvchiga bilim berish uni xat savodli qilish haqida gapirar ekan, 
qog‘ozning paydo bo‘lishi, yozuv va uning vujudga kelishi, turli yozuv belgilari, o‘quv qurol-
lari haqida alohida to‘xtaladi. Mutafakkir ta’limtarbiyaga o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish, 
mashg‘ulotlar davomida o‘quvchilarning zerikib qolmasligi uchun ta’lim olishning turli yo‘llari, 
shakl va metodlarini ko‘rsatib beradi.