Тошкент-2021 3 Февраль 2021 16-қисм Тошкент февраль 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Февраль 2021 16-қисм
Тошкент
1- расм. “ГАЗ- 3102 Волга” автомобилининг ЗМЗ- 4022.10 двигателига
ўрнатилган свеча ва таглик
Натижада двигателнинг қуввати 5...7 % га ортган, ёнилғи сарфи 10 % гача камаган ва 
двигатель қишда осон юргизилган. Аммо бу двигателга одатий классик свеча ўрнатилган 
бўлиб, унга хос бўлган барча камчиликлар сақланиб қолган.
Россиянинг Самара шаҳридаги КБ “Нитрон” корхонаси томонидан академик Дудишевнинг 
конструкцияси бўйича форкамерали ўт олдириш свечаси ишлаб чиқарилмоқда (2- расм). 
Бу свеча ҳам Лаваль бўйинчали таглик орқали двигателга ўрнатилади ва у аралашманинг 
форкамера ёрдамида ўт олдирилишни таъминлайди [4].
2- расм. Дудышевнинг оловли ўт олдириш свечаси:
 
Стандарт ўт олдириш свечаси; 2- 
форкамерали тагликнинг юқори қисми; 3- ўт олдириш свечасининг резьбали қисми; 4- 
таглик корпусидаги ўт олдириш свечасини ўрнатиш учун жой; 5- ўт олдириш свечасининг 
ён ва марказий электрод орасидаги электр учқунли разряд; 6- ёнилғи- ҳаво аралашмасини 
электро учқунли ўт олдириш учун бирламчи камера; 7- тагликни двигателга ўрнатиш қисми; 
8- Лаваль соплосининг чиқиш жойи; 9- ёнаётган ёнилғи- ҳаво аралашмасининг алангаси.

---

9
Февраль 2021 16-қисм
Тошкент
Лекин ушбу форкамерали тагликга ҳам одатий свеча ўрнатилган бўлиб, унга хос бўлган 
барча камчиликлар сақланиб қолган.
Шундай такомиллаштиришлардан яна бири- институтимизда яратилган Лаваль соплоли 
ўт олдириш свечаси бўлиб, унда одатий классик узун резьбали свечанинг ташқи Г- симон 
электродини қирқиб, унинг резьбали қисмини одатий калта свечанинг резьбали қисми 
узунлигигача қолдириш ва марказий электрод ҳамда унинг сиртидаги изоляторни эса- 
бутунлигича қолдиришдир (3- расм). Натижада Г- симон ташқи электрод йўқ қилинади ва 
унинг ўрнига свеча Лаваль соплоси кўринишидаги таглик орқали двигателга ўрнатилади. 
Бундан мақсад- марказий электроддан чақнаётган учқунни аввалгидек Г- симон ташқи 
электродга урилиб қаршиликларга учратмаслик ва уни Лаваль соплоси орқали ўтказишдир 
[5]. 
3- расм. Лаваль соплоли ўт олдириш свечаси: 1 - стандарт свеча; 2 - корпус; 3- ўрнатиш 
таглиги; 4- резьба қисми; 5- изолятор; 6- мусбат электрод 7- Лаваль бўйинчаси; 8- таглик-
нинг резьбали қисми; 9- Лаваль бўйинчасининг юқори бўшлиғи; 10- Лаваль бўйинчасининг 
пастки бўшлиғи.
Мазкур такомиллаштирилган свеча қуйидагича ишлайди: бензинли двигателларда 
ёнилғи- ҳаво аралашмаси двигател цилиндрларига киритилади, сиқиш жараёнида 
аралашма цилиндрда ва Лавал бўйинчасининг юқори ҳамда пастки бўшлиқларида 
қизийди. Аралашманинг енгил фракциялари (водород, бензин буғлари ва бошқалар) ушбу 
бўшлиқларда тўпланади ва свечанинг электродлари орасидаги тирқишдан чиққан учқун 
ёрдамида осон ўт олдирилади ва аланга ҳосил қилинади ҳамда бўйинча орқали худди 
ракетадаги каби цилиндрга отилиб чиқади. Натижада ундаги қолган аралашманинг ушбу 
аланга ёрдамида осон ва тўлиқ ёниши таъминланади. Ёниш ва чиқариш жараёнларидан 
сўнг чиқинди газлар таркибидаги иссиқ ва енгил фракцияларнинг бир қисми бўшлиқларда 
сақланиб қолади ҳамда бу янги ёнилғи-ҳаво аралашмасини қиздирилиши ва ёндирилишини 
таъминлайди.
Лаборатория ва йўл шароитидаги синовларнинг натижаларига кўра такомиллашган све-
чалар қўлланилганда автомобилнинг ёнилғи сарфи 20-30 ва ишланган газлар таркибидаги 
заҳарли моддаларнинг миқдори 50-60% га камайган [6]. 
Таклиф этилаётган Лаваль соплоли ўт олдириш свечасининг иқтисодий самарадорлиги 
«Нексия» автомобили мисолида аниқланди [7].
Унга асосан “Нексия” автомобили учун 1 комплект свечанинг нархи 

---

10