Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi ,, Davlat tili haqida’’gi Qonun.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev 2020-yil 21-oktyabrdagi ,, O‘zbek tili 
nufuzini oshirish to‘g‘risida’’gi nutqidan.
3. F. Bobojonov, K. Rajapova, D. Yusupova ,, Hozirgi o‘zbek tili’’ Toshkent – 2019.
4. www. Ziyonet. uz

---

151
Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
ESHITISH QOBILIYATI CHEKLANGAN BOLALARDA O‘QUV FAOLIYATI UCHUN 
MOTIVATSIYANI OSHIRISH VOSITASI SIFATIDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA 
TEXNOLOGIYALARI IMKONIYATLARIDAN FOYDALANISH
Mirsaid Yunusov Xudayarovich 
Jizzax viloyat Kar bolalar maxsus maktab-internati o‘qituvchisi 
[e-mail] Tel: [phone]
Annotatsiya: 
Ta’lim jarayonida eshitish qobiliyati cheklangan o‘quvchilar uchun har qanday 
o‘quv materialini so‘z bilan tushuntirish ba’zan qiyin kechadi va multimedia imkoniyatlari tufayli 
o‘quvchilar zarur bo‘lgan ma’lumotlarni idrok etishlari osonlashadi.
Kalit so‘zlar: 
Eshitish qobiliyati, multimedia, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, AKT, 
ijtimoiy reabilitatsiya, potentsial imkoniyat, kompensatsion faollashuv, vizual idrok, kognitiv 
matn, sotsializatsiya.
«Jamiyatdagi karlik muammosi - bu ijtimoiy muammo».
L.S. Vigotskiy: 
Maxsus ta’limning asosiy vazifalaridan biri bu psixofizik rivojlangan bolalarni ijtimoiy 
moslashuvi va jamiyatga qo‘shilishi. Ma’lumki, bolaning jismoniy va aqliy rivojlanishidagi har 
qanday og‘ishlar uning umumiy rivojlanishining buzilishiga olib keladi. Eshitish analizatorining 
buzilishi nutqni rivojlantirishda va bolaning umumiy rivojlanishida sezilarli og‘ishlarga olib keladi. 
Shu sababli, o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni izlash va ulardan foydalanish 
defektolog-o‘qituvchi faoliyatida tuzatish va rivojlantirish jarayoni samaradorligini oshirishning 
zarur vositalaridan biridir.
Davlat, jamiyat va oila maktab oldiga qo‘ygan maktab ta’limining maqsadi, bilim va 
ko‘nikmalarni egallashdan tashqari, bolaning salohiyatini ochib berish va rivojlantirish, uning 
tabiiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishdir. Zamonaviy 
jamiyatda davom etayotgan o‘zgarishlar bugungi kunda yangi sharoitlarga tez moslashishni talab 
qilmoqda.
Eshitish qobiliyatini yo‘qotish eshitish qobiliyati past bo‘lgan bolalarning fikrlash rivojlanishiga 
salbiy ta’sir qiladi, ammo aql har qanday yoshda saqlanib qoladi. Bu shuni anglatadiki, kar 
bolalarning potentsial imkoniyatlari eshitish qobiliyati bilan bir xil. Ushbu imkoniyatlarni 
amalga oshirish nafaqat eshitish va nutqni rivojlantirishga, balki umuman barcha bilim faoliyatini 
shakllantirishga qaratilgan bilim, ko‘nikma va malakalar bilan qurollantirishga qaratilgan maxsus 
tashkil etilgan o‘quv jarayonida erishiladi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanish kar va eshitish qobiliyati 
cheklangan bolalarni o‘ziga xos kommunikativ cheklovlari bilan ta’lim va ijtimoiy reabilitatsiya 
qilish tizimida alohida ahamiyatga ega. Ushbu omil, shuningdek, eshitish qobiliyati cheklangan 
bolalarda saqlanib qolgan sezgi organlarining kompensatsion faollashuvi bilan bog‘liq holda, 
axborotni vizual idrok etish etakchi o‘rinni egallashi bilan kuchayadi. Mavzuga bo‘lgan qiziqishni 
rivojlantirishda faqat o‘rganilayotgan materialning mazmuniga tayanib bo‘lmaydi, o‘quv 
jarayonida o‘quvchilarni jalb qilish usullari hamda dars texnologiyasi muhim ahamiyatga ega. 
Kompyuter va kompyuter texnologiyalari hayotimizning ajralmas qismiga aylandi.
Ta’lim jarayonida eshitish qobiliyati cheklangan o‘quvchilar uchun har qanday o‘quv materialini 
so‘z bilan tushuntirish ba’zan qiyin kechadi va multimedia imkoniyatlari tufayli o‘quvchilar 
zarur bo‘lgan ma’lumotlarni idrok etishlari osonlashadi. Bundan tashqari, ovoz balandligini 
o‘zgartirishni osonlashtiradigan, xususan audio materiallarning o‘ziga xos chastotalarini yangilash 
orqali yangi axborot texnologiyalaridan foydalanib, qoldiq eshitishni o‘rgatish mumkin. Eshitish 
qobiliyati cheklangan va kar bo‘lgan o‘quvchilar bilan ishlashda axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanish quyidagi maqsadlarni amalga oshirishga yordam beradi:
- o‘rganish uchun motivatsiyani oshirish;
- o‘quv jarayoni samaradorligini oshirish;
- o‘quvchilarning bilim doirasini faollashtirishga ko‘maklashish.
Axborot texnologiyalarini o‘qitishda qo‘llashning afzalliklaridan biri bu faoliyatning yangiligi, 
kompyuter bilan ishlashga qiziqishi tufayli ta’lim sifatini oshirishdir. AKTdan foydalanish darslarni 
yuqori estetik va emotsional darajada o‘tkazishga imkon beradi, ravshanlikni ta’minlaydi, agar 

---

152