Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Masalan:
kvadratni hamma tomonlari teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak sifatida ta’riflash 
mumkin. To‘g‘ri to‘rtburchak - hamma burchaklari teng parallelogramm sifatida, parallelogramm 
esa - qarama-karshi tomonlari parallel qavariq to‘rtburchak sifatida ta’riflash mumkin. Ko‘rsatilgan 
usul bilan tushunchalarning shakllanishidan tashqari predmetlar orasidagi munosabatni aniqlash 
ham mavjuddir. 
Masalan:
geometrik forma tushunchasi yuqoridagi usul bilan vujudga kelishi 
mumkin emas. Boshqa matematik tushunchalar qaralayotgan ob’ektlar orasidagi munosabatlarni 
o‘rnatish bilan shakllanadi.
Masalan
: kesmaning uzunligi tushunchasi kesmalarning ekvivalentlik munosabatlarini 
o‘rnatish (ustma-ust qo‘yganda mos tushuvchi kesmalar ekvivalent deyiladi). Kesmaning 
uzunligini o‘zaro ekvivalent bo‘lgan kesmalar sinfida harakterlaydigan umumiylikdir. “Natural 
son” tushunchasi ham chekli 
to‘plamlar orasida ekvivalent munosabatlar o‘rnatish orqali hosil qilinadi. Natural son chekli 
to‘plamlarni harakterlovchi umumiylik sifatida qaraladi. Darsda o‘qituvchi o‘quvchilarni o‘qitadi, 
o‘quvchilar esa o‘qiydi degan fikrni boshqa so‘zlarda quyidagicha ifodalash mumkin: o‘quvchilar, 
o‘quv, malaka va bilimlarni egallaydilar, o‘qituvchilar esa bilimni egallash jarayoniga rahbarlik 
qiladilar. Bu rahbarlik o‘qituvchining o‘quvchilar o‘quv faoliyatini tashkil qilishdan iborat bo‘lib 
hisoblanadi. Buning uchun o‘qituvchi kerakli material tanlaydi, uni ma’lum ketma-ketlikda 
joylashtiradi, o‘quvchilarning bilim manbalarini tavsiya qiladi, o‘quvchilarning o‘zlashtirish 
bo‘yicha faoliyatini tashkil etadi, bilimni o‘zlashtirish jarayoni qanday o‘tishini nazorat qiladi.
O‘quvchilarning matematik bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni qiyin jarayondir. Buni matematik 
tushunchalarning vujudga kelishini haqqoniy anglagandagina uni to‘g‘ri tushunish mumkin. 
Haqiqatni tasavvur qilishga asosan matematik tushunchalar bizdan tashqaridagi narsalarning 
xossalarini aks ettiradi.Son tushunchasi yoki figura tushunchasi bizdan tashqaridagi narsalarning 
xususiyatlaridan kelib chiqqan. Matematik tushunchalarning vujudga kelishini bunday tushunish 

---

74