Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
1. Ishmuxamedov R.J., Abduqodirov A.A., Pardayev A. Tarbiyada innovatsion texnologiyalar 
(ta’lim muassasalari o‘qituvchilari, tarbiyachilari, guruh rahbarlari uchun amaliy tavsiyalar).-T.: 
Iste’dod, 2010.-140 bet. 
2. Ishmuhamedov R., Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar.-T.: 
“Nihol nashryoti, 2013 yil 278 bet. 
3. Ishmuhamedov R.J. Innovasion texnologiyalar yordamida ta’lim samaradorligini oshirish 
yo‘llari O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari o‘qituvchilarining malakasini oshirish va 
qayta tayyorlash fakulteti tinglovchilari, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o‘qituvchilari 
uchun uslubiy tavsiyalar. – T.: TDPU, 2004. 

---

113
Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA OG‘ZAKI HISOBLASHNI RIVOJLANTIRISH 
TEXNOLOGIYASI
Otaxonova Komila Bekpo‘latovna 
Shovot tumani 42-son maktab o‘qituvchisi
Telefon: [phone]
[e-mail]
Iskandarova Mohira Bahrom qizi
Shovot tumani 42-son maktab o‘qituvchisi
Telefon: [phone]
[e-mail]
Annotatsiya:
Ushbu maqola boshlang‘ich sinflarda og‘zaki hisoblashni rivojlantirish 
texnologiyasi haqida.
Kalit so‘zlar:
Og‘zaki hisoblash, yig‘indi, ko‘paytma, bo‘linma, arifmetik amallar, 
distrebutevlik qonuni.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar og‘zaki hisoblash bilimini shakllantirish hozirgi zamon 
o‘qitish metodikasida yangi texnologiyani joriy etishni asosiy masala qilib qo‘ymoqda. Lotin 
yozuviga asoslangan matematika darsliklarimizda ayniqsa, yuz ichida, ming ichida arifmetik 
amallar bajarish jarayoni o‘quvchilarni fikrlash qobiliyatlarini o‘stiradigan, ijodiy qobiliyatini 
aniqlaydigan holatdir. Yig‘indidan, ko‘paytmaga o‘tish qoidasi, ko‘paytma, bo‘linma 
tushunchalari, ularning komponentlari orasidagi munosabatlarni mukammal o‘zlashtirishni talab 
etadiki, bu yuqori sinf matematika fanidan oladigan bilimini mustahkamlash asosi bo‘lsin. 
Boshlang‘ich sinflarda eng qulay usul bilan hisoblash masalasi arifmetik amallar bajarishning 
asosiy tayanchi hisoblanadi. O‘qituvchi darslikdagi materiallar bilan cheklanib qolmasdan balki 
ijodiy fikrlaydigan materiallar bilan darsni boyitish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 10, 100, 
1000 ichida ko‘paytirishni turli ko‘rinishlaridan foydalanish o‘quvchilarni qiziqishini oshiradi. 
68·5 = (34·2) · 5 =34· (2·5) = 34·10 =340 
68·50= 34·100=3400 
Qo‘shishning distrebutevlik qonuniga ko‘ra: 
17·50= (16+1) ·50= 16·50+1·50=800+50 = 850 
Sonlarni bo‘lish texnikasiga ko‘ra: 
135:5= (135·2) : (2·5) =270:10=27 
2250:50=4500:100=45 
O‘quvchilar diqqatini og‘zaki va yozma ko‘paytirishga jalb etish zarurki, bunda o‘quvchilar 
qiziqishi ortib borsin. 
24·25 = (6·4) · 25= 6· (4·25) = 6·100=600 
Bunda imkon boricha qisqa holat tanlashga intilish zarur: 
24·25=(24:4) ·(25·4) = 6·100=600 
Ko‘paytirishning qavslardan foydalanish holatlari juda ham qiziqarlidir: 
37·25=(36+1)·25=36·25+25=900+25=925 
35·25=(36-1)·25=36·25-25=900-25=875 
38·25=(36+2)·25=36·25-2·25=900+50=950 
25 ga ko‘paytirishning og‘zaki usulini 24 va 26 ga ko‘paytirishni (25-1) va (25+1) ifoda bilan 
almashtirish maqsadga muvofiqdir. 
(Bu chorak, bo‘lak, ulushlar tushunchasini o‘tganda zarur bo‘ladi.) 
Masalan: 36·26=36·(25+1)=36·25+25+36·1=900+36=936 
36·24=36·(25-1)=36·25-36·1=900-36=864 
25 ga bo‘lish esa, 5 ga bo‘lish qoidasidek bajariladi. Yuqoridagi hisoblashlarga teskari 
hisoblashlarni bajarish bilan mustahkamlaymiz. 
Bo‘luvchini 2 ga, 4 ga ikki martalab ko‘paytirish bo‘lgan hollar uchun xonalarni nollar bilan 
to‘ldirish qoidalariga asoslanadi: 
225:25=(225·2): (25·2) yoki (225·4): (25·4)=900 : 100=9 
Agar 9,99 va 999 ga ko‘paytirish kerak bo‘lsa, u holda eng qulay usulda hisoblash qoidasiga 
ko‘ra (10-1), (100-1), (1000-1) ko‘rinishlarda distrebyuterlik qonuniga ko‘ra: 

---

114