Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Diagnoz. 
Ko‘z 
gavharining 
yalligianishi 
va ko‘zning 
chaqchayib turishi, ko‘z pardasining xiralashishi diplostomozga 
taxmin qilish uchun asos bo‘la oladi. Yakuniy diagnoz ko‘z 
gavharini mikroskopik tadqiq qilinganda qo‘viladi.
Buning uchun ko‘z gavhari shishasimon tanadan ajratib olinadi, 
buyum oynasiga qo'yiladi, boshqa buyum oynast bilan yopiladi va 
sekinlik bilan ikkita buyum oynasi o‘rtasida siqiladi. Keyin mik- 
roskop ostida ko‘riladi. Metatserkariya ko‘pincha ko‘z gavharining 
chetlarida joylashib, ularning miqdori bizning tadqiqotlarimiz 
bo‘yicha 14 dan 20 tagacha boiishi mumkin.
Qarshi kurash ehoralari. 
Davolash tadbirlari ishlab chiqil- 
magan. Qo‘zg‘atuvchining oraliq va asosiy xo‘javinlar ishtirokida 
rivojlanishi bu invaziyaga qarshi gelmintning turli rivojlanish 
bosqichlarida kurashish choralarini olib borish imkoniyatini beradi. 
Profilaktika qo‘zg‘atuvchining hayot siklini ma’lum bosqichlarda 
uzishga qaratilgan bo‘ladi. Bunga hovuzlarda moJluskalarni 
yo'qotish orqali erishiladi. Nosogiom hovuzlarda baliqlar tutii- 
gandan so‘ng, ular quritiladi va qishda muzlatiladi. Bu o‘z navbatida 
molluskalar miqdorining keskin kamayishiga olib keladi. Hovuz­
larda (ayniqsa o‘tlar o'sgan hovuzlarda) dezinvaziya oikaziladi, 
buning uchun mis sulfat (1 t. suvga 0.002 g), xlor (0.05 g/1) va 
so‘ndiriImagan ohak (2-3 g/1), 1 % li ammiakli selitra, 
2%
li osh.tuzi 
eritmasi, 5.41 dixlorsalitsilanilid molJuskotsidining 1:500 000 va 1: 
750 000 eritmalaridan foydalaniladi.
Postodiplostomoz
Postodipiostomozni Trematoda sinfi Diplostomidae oilasiga 
mansub trematodalarning metatserkariyalari chaqirib, ular baliq- 
laming teri osti klechatkasida va muskul to‘qimasida joylashadi.
156

---

Baliqchilik mutaxassislari va ixtiopatologlar o‘rtasida bu kasallik 
“qora dog1”, “qora-toshma” nomi bilan ma’lum. Chunki baliq to‘qi- 
malarida parazit atrofida qoramtir pigmentli dog ia r paydo bo‘ladi.
Tarqalishi va iqtisodiy zarari. Kasallik turli xildagi baliqlar, 
ayniqsa karpsimonlar o‘rtasida tabiiy suv havzalarida keng tarqalgan 
(Safarova va b., 2014). Ayrim baliqchilik xo‘jaliklarida baliqlaming 
zararlanishi 85-100 % gacha yetishi mumkin. Invaziya intensivligi 
yuqori bo‘lganida yosh baliqlarning nobud bo‘lishi kuzatiladi. 
Baliqlar tanasidagi pigmentli dogiar mabsulotning tovar ko‘ri- 
nishini buzadi, shuning uchun ham kuchli zararlangan baliqlar 
iste’molga yaroqsiz deb topiladi. 
' '' '
Qo‘zg‘atuvchisi. 
Postodiplostomum
avlodiga kiravchi 
Pdstodi-
plostomum cuticola
trematodasining metatserkariyalari kasallik 
qo‘zg‘atuvchisi hisoblanadi. 
P. cuticola
metatserkariyalari yetarli 
darajada uzun, uzunligi 1.5 mm gacha bo‘ladi. Tanasi ikki boiakka 
yaxlit ajralgan. Orqa qismining uzunligi oldingi qismining uzuriligiga 
qaraganda 3-5 marta kichkina. Tananing oldingi qismida og iz 
so‘rg‘ichi, tananing o‘rta qisrnid^ qorin so"rg‘ichi joylashgan. Tana 
oldingi qismining oxirida Brandes organi joylashgan. Metatserka­
riyalar oichami, shakli va tuzitisfii voyaga yetgan gelmintlarga deyarli 
o‘xshash boiadi, ammo ularda jinsiy organiar rivojlanmaydi.
Qo‘zg‘at!ivchisining rivojlanishi. Qarqaralar va boshqa 
baiiqxo'r qushlar asosiy xo'jayin boiib, ularning ingichka ichagida 
voyaga yetgan gelmintlar ' parazitlik qiiadi. Parazitlar ichak 
bo‘shliqlariga tuxumlarini qo‘yadi, ular ichida 10-17 kunda 
miratsidiyaiar shakllanib, tashqi muhitga chiqadi. Ular chuchuk suv 
molluskalari organizmiga kirib oladi va jinssiz y o i bilan rivojlanib 
sporotsista, rediya va serkariya bosqichlarini o ‘taydi. Ularning 
rivojlanishi uchun 75-95 sutka talab etiladi. Serkariylar molluska 
organizmidan ajralib chiqadi, baliqlaming teri osti va muskullariga 
kirib olib, 25-65 sutkada invazion bosqich - metatserkariyaga 
aylanadi. Qushlar metatserkariyalar bilan zararlangan baliqlami 
yoyishi natijasida kasallikni yuqtiradi. Gelmintlar qushlar ichagida 
3-7 sutkada jinsiy voyaga yetadi. Parazitning to iiq rivojlanishi
157

---

uchun yozda 2.5-3 oy yetarli. Metatserkariyalar baliqlar orga­
nizmida 1.5 yilgacha saqlanadi (18-rasm).
18-rasm. 
Posthodiplostomum cuticola
trematodasining rivojlanish
sxemasi:
a -
tuxum; 
b
- miratsidiya; 
d
- birinchi oraliq xo‘jayin (mollyuska); 
e - serkariya;/- baliq tanasidagi metatserkariya; 
g
- ikkinchi oraliq 
xo‘jayin; 
h
- defmitiv xo‘jayin ichagidagi voyaga yetgan gelmint; i -
kulrang qarqara.