|
kasalliklari fanining boshqa fanlar bilan bog‘liq!igi.
Baliq kasalliklari fani Ixtiologiya, Baliqchilikning biologik asoslari,
Umumiy parazitologiya, Epizootologiyaning umumiy asoslari, Suv-
ning gidrokimyosi, Gidrobiologiya va boshqa fanlar bilan cham-
barchas bog‘liq.
Baliq kasalliklari fanining ahamiyati.
Baliq kasalliklari
fanining asoslarini, suv havzalarida baliq yetishtirishda tashqi muhit
omillarining baliqlarga ta’sirini bilishlari muhim. Baliqlarda kasallik
paydo qiluvchi barcha simptomlar va baliq kasalliklarini davolash
usullarini bilishlari zarur. Baliqlarda kasallik paydo qiluvchi barcha
simptomlar baliqlarni davolash usullarida va profilaktik chora-
tadbirlarda kasalliklarga tashxis (diagnostika) qo‘yishda asosiy o ‘rin
egallaydi.
Baliqchilikni
intensiv
rivojlantirish
usullari
suv
havzalarida baliqlarni kasalliklari bilan bog‘liq, sababi baliq
kasalJiklariga zamonaviy qarshi kurash usullari qo‘llanilmasa
baliqlarni mahsuldorligi pasayib ketishi muinkin. Shuning uchun
baliq kasalliklarini o ‘rganish va kasalliklarga qarshi kurash
usullarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Baliq tirik jonivordir. U kasallanadi, o ‘sish va rivojlanishdan
orqada qoladi, natijada baliq mahsuldorligi pasayadi. Kasallik
deganda organizmning flziologik funksiyalarining noimalligining
buzilishidir. Agarda tashqi va ichki ta ’sirotlarga organizmning
moslashuvi buzilsa, baliq boshqarish xususiyatini yo‘qotadi,
immuniteti pasayadi, baliqlar kasallikka y o ‘liqadi.
Baliqlar kasalliklari baliqchilik sohasining rivojlanishida jiddiy
muammolar keltirib chiqarayotganligini hisobga olgan holda,
“Baliqlar kasalliklari” nomli o ‘quv q o ilanm a ishlab chiqildi.
Mazkur o ‘quv qoilanm ada baliqlaming yuqumli va yuqumli
boim agan kasalliklari, kasallikning tavsift, qo‘z g ‘atuvchilarining
morfo biologik xususiyatlari, kasalliklarning klinik belgilari,
epizootologiyasi va uning oldini olish bo‘yicha ilmiy asoslangan
ma’lumotlar keltirilgan.
0 ‘ylaymizki, o'quv qoilanm adagi m a’lumotlar baliqlar kasal-
liklarini diagnostika qilish va oldini olishda mutaxassislar uchun
muhim ahamiyatga ega b o iib xizmat
qiladi.
Bu esa baliqlar sonini
saqlab qolish, ularning mahsuldorligini oshirish, qolaversa aholmi
sifatli baliq mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini ta’minlashga olib
keladi.
0 ‘Z B E K IS T 0 N BALIQLARIN1NG TU R VA TA K SO N O M IK
XILM A-XELLIGI
Hayvonot olami bir hujayralilar va ko‘p hujayralilar kenja
olamlariga boiinadi. Har bir kenja olam bir nechta tiplarni o ‘z
ichiga oladi. Tip sistematik birliklarga kiradi. Biologiya fanlarida
sistematik birliklar bir nechta b o iib , bularga
tip, sinf, turkurn, oila,
avlod
va
tur
kiradi. Eng katta sistematik birlik bu tip. Tip bir nechta
sinflami, sinf bir nechta turkumlami, turkum bir nechta oilalami,
oila bir nechta avlodlami, avlod esa turlami birlashtiradi. Taksonlar
organizmlaming bir-biriga o'xshashlik belgilari asosida tuziladi.
Sistematik birliklarning eng kichigi tur. Asosiy taksonlardan
tashqari oraliq taksonlar ham bor, masalan, katta tip, katta sinf,
kichik sinf, kichik tip va hokazo.
Baliqlarning ba’zi turlari (Oral m o‘ylabdori, kurakburunlar,
parrak, cho‘rtan-marka va boshqalar) noyob b o iib , faqatgina 0 ‘rta
Osiyo suv havzalarida iichraydi. Ko'pchilik baliq turlari 0 ‘zbekis-
ton faunasiga XX asming ikkinchi yarmida keltirilgan. Ulaming
ba’zi birlari (do‘ngpeshona, oq amur, pelyad, sevan gulbalig‘i va
boshqalar) maxsus iqlimlashtirilgan bo‘lib, boshqalari (buqabaliqlar,
amur chebakchasi,
ilon
baliq
va boshqalar) bizning
suv
havzalarimizga tasodifan kirib kelgan (Mirabdullayev va b., 2011).
0 ‘zbekiston hududidan Sirdaryo, Amudaryo va Zarafshon
daryolari oqib o'tib, 300 ming maydonda tabiiy k o ila r barpo qilgan.
Shulaming eng kattasi Arnasoy suv havzasi b o iib , Chordara suv
omboridan suv oqizilishi natijasida paydo b o ig an va shartii
ravishda uch qismga: Haydar k o i (130000 ga), Ouzqon k o i (40000
ga) va Arnasoy k o ig a (10000 ga) boiinadi. Har bir ko in in g
joylashish hududi, chuqurligi, eni va uzunltgiga qarab ulaming
gidrokimyoviy va gidrologik rejimlari har xildir. Baliq o ‘stirish
uchun qulay sharoit Arnasoy k o iin in g suvida mavjud b o iib,
zog‘ora (sazan), laqqa, do‘ngpeshana, jerex va boshqa baliqlarning
9
urchish makoni hisoblanadi. Hozirgi paytda respublikamiz bozor-
iarida sotilayotgan baliqlaming 30
%
ni shu koilardan ovlangan
baliqlar tashkil etadi.
Respublikamiz hududida 20 dan ortiq suv omborlari mavjud
bo‘Iib, ushbu suvlarda baliq urchitish va ovlashni xo‘jalik asosida
yo‘Iga qo'yish baliqchilikni rivojlantirishning qo‘shimcha imko-
niyatlari hisoblanadi.
Biologik jihatdan baliqlar to'garak ogizlilardan ancha yuqori
turadi. Bu baliqlarning chaqqon harakatida, oziqni faol ovlashda,
umumiy xatti-harakatida va tashqi muhit ta'sirini qabul qilishida
hamda unga moslanishida namoyon bo'ladi.
10
0 4Z B E K IS T 0 N SUV H A V ZA LA RI BA LIQ LA R
PA R AZITOFA UN A SI VA UNING 0 ‘RGANISH TA RIX I
0 ‘zbekistonda ixtioparazitologik tadqiqotlar 1951-yilda Orol
deiigizi, Amudaryo va Respublikamizning boshqa suv havzalarida
olib borilgan. Dastlab ixtioparazitologik tadqiqotlar Qoraqalpo-
g ‘istonda (1951-1956 yy) olib borilgan, keyinchalik 1957-yilda
ixtiologiya va parazitologiya b o iim i tashkil etilgan, 1959-yildan
boshlab Qoraqalpog‘istonda parazitologiya laboratoriyasi faoliyat
ko‘rsatib kelmoqda, mazkur laboratoriyaning yo‘nalishi baliq
parazitlarini va suv umurtqasiz hayvonlarini o ‘rganishdan iborat.
V A.Dogel 1933-yilda ilk bor baliq parazitlarini o ‘rgangan va
parazitologik metodlami ishlab chiqqan. Keyinchalik uning shogird-
lari A.P.Markevich 1951-yilda va I.YE.Bixovskiy-Pavlovskiy 1952-
yilda parazitologik metodlarni takomillashtirgan.
O'zbekistonda ixtioparazitologik tadqiqotlar V.L.Yakimov to-
monidan 1917, 1923-yillarda Amudaryo baliqlarining parazitlarini
o ‘rganish bilan boshlangan. V.L.Yakimov laqqa balig‘ida qon so‘-
ruvchi parazit
Do'stlaringiz bilan baham: |
