Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

kasalliklari fanining boshqa fanlar bilan bog‘liq!igi.
Baliq kasalliklari fani Ixtiologiya, Baliqchilikning biologik asoslari, 
Umumiy parazitologiya, Epizootologiyaning umumiy asoslari, Suv- 
ning gidrokimyosi, Gidrobiologiya va boshqa fanlar bilan cham- 
barchas bog‘liq.
Baliq kasalliklari fanining ahamiyati. 
Baliq kasalliklari 
fanining asoslarini, suv havzalarida baliq yetishtirishda tashqi muhit 
omillarining baliqlarga ta’sirini bilishlari muhim. Baliqlarda kasallik 
paydo qiluvchi barcha simptomlar va baliq kasalliklarini davolash 
usullarini bilishlari zarur. Baliqlarda kasallik paydo qiluvchi barcha 
simptomlar baliqlarni davolash usullarida va profilaktik chora- 
tadbirlarda kasalliklarga tashxis (diagnostika) qo‘yishda asosiy o ‘rin 
egallaydi. 
Baliqchilikni 
intensiv 
rivojlantirish 
usullari 
suv 
havzalarida baliqlarni kasalliklari bilan bog‘liq, sababi baliq 
kasalJiklariga zamonaviy qarshi kurash usullari qo‘llanilmasa 
baliqlarni mahsuldorligi pasayib ketishi muinkin. Shuning uchun 
baliq kasalliklarini o ‘rganish va kasalliklarga qarshi kurash 
usullarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Baliq tirik jonivordir. U kasallanadi, o ‘sish va rivojlanishdan 
orqada qoladi, natijada baliq mahsuldorligi pasayadi. Kasallik 
deganda organizmning flziologik funksiyalarining noimalligining 
buzilishidir. Agarda tashqi va ichki ta ’sirotlarga organizmning 
moslashuvi buzilsa, baliq boshqarish xususiyatini yo‘qotadi, 
immuniteti pasayadi, baliqlar kasallikka y o ‘liqadi.
Baliqlar kasalliklari baliqchilik sohasining rivojlanishida jiddiy 
muammolar keltirib chiqarayotganligini hisobga olgan holda, 
“Baliqlar kasalliklari” nomli o ‘quv q o ilanm a ishlab chiqildi.
Mazkur o ‘quv qoilanm ada baliqlaming yuqumli va yuqumli 
boim agan kasalliklari, kasallikning tavsift, qo‘z g ‘atuvchilarining 
morfo biologik xususiyatlari, kasalliklarning klinik belgilari,

---

epizootologiyasi va uning oldini olish bo‘yicha ilmiy asoslangan 
ma’lumotlar keltirilgan.
0 ‘ylaymizki, o'quv qoilanm adagi m a’lumotlar baliqlar kasal- 
liklarini diagnostika qilish va oldini olishda mutaxassislar uchun 
muhim ahamiyatga ega b o iib xizmat 
qiladi. 
Bu esa baliqlar sonini 
saqlab qolish, ularning mahsuldorligini oshirish, qolaversa aholmi 
sifatli baliq mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini ta’minlashga olib 
keladi.

---

0 ‘Z B E K IS T 0 N BALIQLARIN1NG TU R VA TA K SO N O M IK
XILM A-XELLIGI
Hayvonot olami bir hujayralilar va ko‘p hujayralilar kenja 
olamlariga boiinadi. Har bir kenja olam bir nechta tiplarni o ‘z 
ichiga oladi. Tip sistematik birliklarga kiradi. Biologiya fanlarida 
sistematik birliklar bir nechta b o iib , bularga 
tip, sinf, turkurn, oila,
avlod
va 
tur
kiradi. Eng katta sistematik birlik bu tip. Tip bir nechta 
sinflami, sinf bir nechta turkumlami, turkum bir nechta oilalami, 
oila bir nechta avlodlami, avlod esa turlami birlashtiradi. Taksonlar 
organizmlaming bir-biriga o'xshashlik belgilari asosida tuziladi. 
Sistematik birliklarning eng kichigi tur. Asosiy taksonlardan 
tashqari oraliq taksonlar ham bor, masalan, katta tip, katta sinf, 
kichik sinf, kichik tip va hokazo.
Baliqlarning ba’zi turlari (Oral m o‘ylabdori, kurakburunlar, 
parrak, cho‘rtan-marka va boshqalar) noyob b o iib , faqatgina 0 ‘rta 
Osiyo suv havzalarida iichraydi. Ko'pchilik baliq turlari 0 ‘zbekis- 
ton faunasiga XX asming ikkinchi yarmida keltirilgan. Ulaming 
ba’zi birlari (do‘ngpeshona, oq amur, pelyad, sevan gulbalig‘i va 
boshqalar) maxsus iqlimlashtirilgan bo‘lib, boshqalari (buqabaliqlar, 
amur chebakchasi, 
ilon 
baliq 
va boshqalar) bizning 
suv 
havzalarimizga tasodifan kirib kelgan (Mirabdullayev va b., 2011).
0 ‘zbekiston hududidan Sirdaryo, Amudaryo va Zarafshon 
daryolari oqib o'tib, 300 ming maydonda tabiiy k o ila r barpo qilgan. 
Shulaming eng kattasi Arnasoy suv havzasi b o iib , Chordara suv 
omboridan suv oqizilishi natijasida paydo b o ig an va shartii 
ravishda uch qismga: Haydar k o i (130000 ga), Ouzqon k o i (40000 
ga) va Arnasoy k o ig a (10000 ga) boiinadi. Har bir ko in in g
joylashish hududi, chuqurligi, eni va uzunltgiga qarab ulaming 
gidrokimyoviy va gidrologik rejimlari har xildir. Baliq o ‘stirish 
uchun qulay sharoit Arnasoy k o iin in g suvida mavjud b o iib, 
zog‘ora (sazan), laqqa, do‘ngpeshana, jerex va boshqa baliqlarning
9

---

urchish makoni hisoblanadi. Hozirgi paytda respublikamiz bozor- 
iarida sotilayotgan baliqlaming 30 
%
ni shu koilardan ovlangan 
baliqlar tashkil etadi.
Respublikamiz hududida 20 dan ortiq suv omborlari mavjud 
bo‘Iib, ushbu suvlarda baliq urchitish va ovlashni xo‘jalik asosida 
yo‘Iga qo'yish baliqchilikni rivojlantirishning qo‘shimcha imko- 
niyatlari hisoblanadi.
Biologik jihatdan baliqlar to'garak ogizlilardan ancha yuqori 
turadi. Bu baliqlarning chaqqon harakatida, oziqni faol ovlashda, 
umumiy xatti-harakatida va tashqi muhit ta'sirini qabul qilishida 
hamda unga moslanishida namoyon bo'ladi.
10

---

0 4Z B E K IS T 0 N SUV H A V ZA LA RI BA LIQ LA R 
PA R AZITOFA UN A SI VA UNING 0 ‘RGANISH TA RIX I
0 ‘zbekistonda ixtioparazitologik tadqiqotlar 1951-yilda Orol 
deiigizi, Amudaryo va Respublikamizning boshqa suv havzalarida 
olib borilgan. Dastlab ixtioparazitologik tadqiqotlar Qoraqalpo- 
g ‘istonda (1951-1956 yy) olib borilgan, keyinchalik 1957-yilda 
ixtiologiya va parazitologiya b o iim i tashkil etilgan, 1959-yildan 
boshlab Qoraqalpog‘istonda parazitologiya laboratoriyasi faoliyat 
ko‘rsatib kelmoqda, mazkur laboratoriyaning yo‘nalishi baliq 
parazitlarini va suv umurtqasiz hayvonlarini o ‘rganishdan iborat.
V A.Dogel 1933-yilda ilk bor baliq parazitlarini o ‘rgangan va 
parazitologik metodlami ishlab chiqqan. Keyinchalik uning shogird- 
lari A.P.Markevich 1951-yilda va I.YE.Bixovskiy-Pavlovskiy 1952- 
yilda parazitologik metodlarni takomillashtirgan.
O'zbekistonda ixtioparazitologik tadqiqotlar V.L.Yakimov to- 
monidan 1917, 1923-yillarda Amudaryo baliqlarining parazitlarini 
o ‘rganish bilan boshlangan. V.L.Yakimov laqqa balig‘ida qon so‘- 
ruvchi parazit