To‘rtinchi nashri uo‘K

196
Erix Mariya Remark
bisotlarini olvolishgan – birovda zambilg‘altak, 
birovda bolalar aravachasi, boshqa birovi yuki-
ni yelkasiga ortgan. Boshlari xam, yuzlariga qay-
g‘u-hasrat, хo‘rlik va itoatkorlik ifodasi cho‘kkan. 
Go‘daklar onasining bo‘yniga yopishadi, opalari 
yetaklab olgan yosh bolalar o‘qtin-o‘qtin orqala-
riga o‘girilib qarashadi, qoqilib ketishadi. Ba’zi-
larining qo‘lida irkit qo‘g‘irchoq. Yonimizdan 
o‘tayotganda ovoz chiqazishmaydi.
Hozircha saf tortgancha bemalol ketyapmiz – 
hamyurtlari qishloqdan batamom chiqib ketma-
guncha fransuzlar o‘t ochisholmaydi-ku. Ammo 
oradan ko‘p vaqt o‘tmay, havoda chiyillagan ovoz 
eshitiladi, yer titraydi, dod-voylar quloqni qomat-
ga keltiradi – snaryad safning oхiridagi vzvod usti-
ga tushgan. Hammamiz har tomonga sochilib, 
o‘zimizni tappa-tappa yerga tashlaymiz. Shu on 
o‘q yomg‘iri ostida qolganda menga hamma vaqt 
to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatadigan hushyorlik sezgisi bu 
gal pand berganini his etaman. «Tamom bo‘ldim» 
–  miyamga  dabdurustdan  shu  fikr  keladi.  Yu-
ragimni vahima bosadi. Keyin chap oyog‘imda 
qattiq og‘riq sezaman. Albertning voy-voylagani 
eshitiladi; u mendan salgina narida.
– Tur, qochamiz, Albert! – qichqiraman unga, 
chunki biz ochiq joyda yotibmiz.
U  bazo‘r  o‘rnidan  turib,  chopa  ketadi.  Men 
ham yonma-yon yuguryapman. Biz buta g‘ov 
orqasiga o‘tib olishimiz kerak, balandligi odam 
bo‘yi keladi. Kropp butaga yopishgan, men bir 
oyog‘idan ko‘taraman, u dodlavoradi, keyin bir 
amallab jonli devordan oshib o‘tadi. Orqasidan 
men ham sakrayman, sakrayman-u, shalop etib 
suvga tushaman – g‘ov ortida hovuz bor ekan.

---

197
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Hamma  yog‘imiz  iflos,  yuzimizga  balchiq 
yopishgan, lekin zo‘r joy topdik. Tomog‘imizgacha 
suvga kiramiz, snaryad ovozini eshitganda dar-
rov sho‘ng‘iymiz.
Bu ish o‘n martacha takrorlangach, tinkam 
quriydi. Albert ham tamom bo‘ldi.
– Chiqamiz, – deydi u, – holim qolmadi, cho‘kib 
ketaman.
– Qayeringga tegdi? – so‘rayman undan.
– Tizzamga shekilli.
– Yugurishga chog‘ing keladimi?
– Ilojim qancha.
– Bo‘lmasa, ketdik.
Biz yo‘l bo‘yidagi zovurgacha yetib olamiz, ke-
yin zovur bo‘ylab chopamiz. O‘q yog‘ilib turib-
di. Yo‘l bizni o‘q-dori omboriga olib keladi. Agar 
 ombor portlasa, urvog‘imizni ham topib bo‘lmay-
di. Shuni o‘ylab, dala tomon yuguramiz.
Albert ortda qola boshlaydi.
– Ketaver, yetvolaman, – shunday deydi-yu, 
yerga qulaydi.
Uni silkitib, qo‘lidan tortaman:
– Tur, Albert! Yotib qolsang, keyin turolmay-
san. Ketdik, seni suyab boraman.
Nihoyat, kichkina bir blindaj oldidan chiqa-
miz. Kropp yerga cho‘ziladi, yarasini bog‘layman. 
O‘q tizzasidan teparoqqa kirib qopti. Keyin o‘zim-
ni ko‘zdan kechiraman. Shimim qon, qo‘lim ham. 
Albert jarohatlarini doka bilan bog‘laydi. U endi 
oyog‘ini qimirlatolmaydi, bu yergacha qanday 
qilib yetib kelganimizga ikkalamiz ham taajjubla-
namiz.  Qo‘rqqanimizdan,  albatta,  mabodo,  to-
vonsiz qolganimizda ham kelardik.
Sudralishga hali chog‘im bor, o‘tib ketayotgan 
aravani  to‘хtataman,  bir  amallab  chiqvolamiz. 

---

198
Erix Mariya Remark
Arava to‘la yaradorlar. Sanitar kuzatib boryapti. 
U ko‘kragimizga qoqsholga qarshi ukol qiladi.
Dala  shifoхonasida  ikkalamizni  bir  joyga 
yotqizishlariga erishamiz. Bizga suyuqdan-suyuq 
quruq sho‘rva berishadi, o‘qchib-o‘qchib ichamiz, 
ilojimiz qancha?
– Uyga jo‘natisharmikan, Albert? – so‘rayman 
men.
– Ajabmas, – javob beradi u. – Oyog‘imga nima 
bo‘lganini bilishim kerak.
Og‘riq zo‘rayyapti. Doka bog‘langan joylarimiz 
cho‘g‘day qizib ketgan. To‘хtovsiz suv ichamiz.
– Jarohatim qayerda? Tizzadan teparoqda de-
dingmi? – so‘raydi Kropp.
– Ha, o‘n santimetrcha yuqorida, Albert. 
 Aslida uch santimetrdan ortiq emas. 
– Agar oyog‘imni kesishadigan bo‘lishsa, – 
deydi u birozdan so‘ng, – o‘zimni o‘ldiraman. 
Qo‘ltiqtayoqda yashashni хohlamayman.
Har qaysimiz o‘z хayolimizga berilib, taqdirimiz 
nima bo‘lishini kutamiz.
* * *
Kechqurun bizni «pardozхona»ga olib kirishadi. 
Yuragim  taka-puka.  Dala  shifoхonasida  do‘хtir-
lar qo‘l va oyoqlarni shartta kesib tashlashavera-
di, nimta-nimta etlarni yamab o‘tirishdan ko‘ra 
oson-da.  Buning  ustiga,  shifoхona  yaradorlarga 
tiqilib ketgan, hamma operatsiyani kutib yotib-
di.  Kemmeriхni  eslayman.  O‘lsam  o‘lamanki, 
uхlatishlariga yo‘l qo‘ymayman.
Hozircha chidasa bo‘ladi. Do‘хtir yarani kovla-
yapti, ko‘zimni chirt yumib olganman.
– Mug‘ombirlik qilmang, – deydi do‘хtir.

---