Topshiriq: Yuridik adabiyotlarni o‘rganish asosida tahliliy material tayyorlang. Huquqni

Sud amaliyoti. Oldi-sotdi shartnomasi yuzasidan kelib chiqqan muammoli 
vaziyat.
Yakka tartibdagi tadbirkor "PRIZMA BEKOBOD" MCHJ bilan fuqaro 
Umarov Yodgor Inomjonovich o'rtasida 08.11.2021 yilda muddatli toʻlov sharti 
bilan oldi-sotdi shartnomasi imzolangan. Shartnomaning 1.1 bandiga koʻra 
"PRIZMA BEKOBOD" MCHJ fuqaro Inomjonovichga mol-mulkni yetkazib berish 
majburiyati, fuqaro Inomjonovich esa mahsulot haqqini shartnomada kelishilgan 
muddatlarda grafik asosida toʻlash majburiyatini olgan. Ammo "PRIZMA 
BEKOBOD" MCHJ tomonidan shartnomaga asosan oʻz majburiyatlarini 
bajarganligini, biroq fuqaro Inomjonovich shartnoma asosida sotib olingan mahsulot 
uchun to'lovlarni belgilangan muddatlarda toʻlamasligi oqibatida jami 10 901 315 
(o'n million toʻqqiz yuzi bir ming uch yuzi oʻn besh) soʻm qarzdorlik yuzaga kelgan. 
Shartnomaning 5.1-bandida sotib oluvchi tomonidan toʻlov oʻz vaqtida kiritilmagan 
taqdirda, sotuvchi xaridordan toʻlanishi lozim boʻlgan toʻlovlarni muddatidan oldin 
qaytarishini talab qilish huquqiga ega ekanligi belgilab qoʻyilgan.
Shularga asoslangan holda MChJ sudga fuqaro Inomjonovich tomonidan 
qarzdorlik toʻlanmaganligini koʻrsatib, Inomjonovich tomonidan oʻzing foydasiga 
10 901 315 soʻm qarzdorlik, davlat boji uchun 436 053 soʻm va pochta xarajatlari 
uchun
21 000 soʻm jami 11 358 368 soʻm undirishni soʻragan. 
O‘zbekiston Respublikasi FKning 234-moddasiga ko‘ra, majburiyat fuqarolik 
huquqiy munosabati bo‘lib, unga asosan bir shaxs (qarzdor)boshqa shaxs (kreditor) 
foydasiga muayyan harakatni amalga oshirishga,chunonchi mol-mulkni topshirish, 
ishni bajarish, xizmatlar ko‘rsatish,pul to‘lash va hokazo yoki muayyan harakatdan 
o‘zini saqlashga majbur bo‘ladi, kreditor esa qarzdordan o‘zining majburiyatlarin 

---

4 
bajarishni talab qilish huquqiga ega bo‘ladi. Majburiyatlar shartnomadan, ziyon 
yetkazish natijasida hamda ushbu Kodeksda ko‘rsatilgan boshqa asoslardan kelib 
chiqadi. 
O‘zbekiston Respublikasi FKning 236-moddasiga ko‘ra, majburiyatlar 
majburiyat shartlariga va qonun hujjatlari talablariga muvofiq, bunday shartlar va 
talablar bo‘lmaganida esa, ish muomalasi odatlariga yoki odatda qo‘yiladigan 
boshqa talablarga muvofiq lozim darajada bajarilishi kerak.
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 260-moddasi 1-qismiga 
ko‘ra, qonun hujjatlari yoki shartnoma bilan belgilangan, qarzdor majburiyatni 
bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda kreditorga to‘lashi shart 
bo‘lgan pul summasi neustoyka hisoblanadi. 
Mazkur Kodeksning 261-moddasi 1 va 2-qismlariga asosan neustoyka jarima 
yoki penya shaklida bo‘ladi. Qarzdor majburiyatlarni bajarmagan yoki lozim 
darajada bajarmagan hollarda to‘laydigan va qoida tariqasida, qat’iy pul summasida 
hisoblanadigan neustoyka jarima hisoblanadi. Mazkur kodeksining 326-moddasiga 
ko‘ra, agar to‘lanishi lozim bo‘lgan neustoyka kreditorning majburiyatini buzish 
oqibatlariga nomutanosibligi ko‘rinib tursa, sud neustoykani kamaytirishga haqli. 
Bunda qarzdor majburiyatni qay darajada bajarganligi, majburiyatda ishtirok 
etayotgan taraflarning mulkiy ahvoli, shuningdek kreditorning manfaatlari e’tiborga 
olinishi kerak. Sud alohida hollarda qarzdor va kreditorning manfaatlarini hisobga 
olib, kreditorga to‘lanishi lozim bo‘lgan neustoykani kamaytirish huquqiga ega. 
Shunga koʻra sud FPKning 249-253-280-moddalariga asosan quyidagicha 
qaror qiladi: "PRIZMA BEKOBOD" MCHJ foydasiga fuqaro Umarov Yodgor 
Inomjonovichdan 10 901 315 soʻm qarzdorlik, 536 053 soʻm davlat boji va 21 000 
ming soʻm pochta xarajatlari undirilsin.
Fuqarolik kodeksining 249-moddasida qarzni depozitga qo‘yissh yo’li bilan 
majburiyatni bajarish keltirib o‘tilgan unga ko‘ra qarzdor quyidagi 4 ta holat tufayli 

---

5 
bajarilishi mumkin bo‘lmasa, pulni yoki qimmatli qog‘ozni sudni yoki notariusning 
depozitiga qo‘yish orqali majburiyatni bajarish mumkin. Bular:
Majburiyat bajarilishi kerak bo‘lgan joyda ijroni qabul qilib olish uchun vakil 
qilingan shaxs bo‘lmasa, Kreditor muomalaga layoqatsiz bo‘lsa va uning vakili 
bo‘lmasa, kim kreditor ekanligi to‘g‘risida nizo bo‘lsa, kreditor ijroni qabul qilib 
olishdan bo‘yin tovlasa. 
Qarzdor solidar bo‘lib, o‘z majburiyatini boshqa qarzdorlarning kreditor bilan 
o‘sha qarzdor ishtirok etmaydigan munosabatlariga asoslangan e’tirozlarini 
kreditorning talablariga qarshi qo‘yishga haqli emas. Sudya ham xuddi shu 
normalarga asoslangan holda hal qiluv qarorini kreditor foydasiga chiqaradi.
Unduruv esa FKning 280-moddasiga asosan garovga qo‘yilgan mol-mullka 
qaratiladi.