Topshiriq – 2 Mavzu: Bilimlarni namoyish etishning mantiqiy modeli. Gurux: kbs001-L1

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


Fan nomi: Bilimlarga asoslangan tizimlar.
Topshiriq – 2
Mavzu: Bilimlarni namoyish etishning mantiqiy modeli .

Gurux: KBS001-L1

Bajardi: Farxatov Azamat
Tekshirdi: Nazarov Azizbek O’ktamovich


Toshkent 2022

Mavzu: Bilimlarni namoyish etishning mantiqiy modeli

1. 
   Bilimlarni namoyish etishning mantiqiy modeli
   
2. 
   Bilimlarni namoyish etishning freymli modeli
   
3. 
   Talaba o’zining BMI temasini yuqorida keltirilgan modellardan foydalanib modelini qurish
   

Mantiqiy model- ma'lumotlar bazasi va apparat platformasining yakuniy bajarilishidan qat'i nazar, qabul qilingan ma'lumotlar modelini (ierarxik, tarmoq, relatsion va hk) hisobga olgan holda ma'lumotlar bazasi strukturasining grafik ko'rinishi. Boshqacha qilib aytganda, u ma'lumotlar bazasida WHAT nima ekanligini ko'rsatadi (domen ob'ektlari, ularning atributlari va ular o'rtasidagi munosabatlar), lekin QANDAY savolga javob bermaydi. Mavzu sohasining tavsifi: Ulgurji savdo zavodoh ombor. Turli shaharlardagi etkazib beruvchilarning ma'lum doirasidan (doimiy yoki tasodifiy) ma'lum materiallardan (quyma) tayyorlangan qismlar omborga etkazib beriladi. Yetkazib beruvchi sifatida yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar ishtirok etishlari mumkin, bundan tashqari, ushbu guruhlar o'ziga xos xususiyatlar to'plami bilan tavsiflanadi; yuridik shaxslar - davlat raqami va sanasi ro'yxatdan o'tkazish, nomi, yuridik manzili, mulkchilik shakli; Tadbirkorlar - TIN, nomi, sug'urta polisi, pasport raqami, tug'ilgan sana. Etkazib berishda sana, miqdori va narxi, qadoqlash turi va etkazib berish usuli (avtotransport, temir yo'l transporti, olib ketish) hisobga olinadi va bitta etkazib berishda bir necha turdagi qismlar bo'lishi mumkin. Agar etkazib beruvchilar yiliga 1 000 000 rubldan ortiq mahsulot etkazib bersalar doimiy bo'lib qoladilar. Qismlar sana, miqdori va ish sonini hisobga olgan holda zavod ustaxonalariga yuboriladi. Stokdagi tovarlarning haqiqiy miqdori saqlanadi. Shakl 1. IDEF1X notasida mantiqiy ma'lumotlar bazasining modeli IDEF1 metodologiyasi X-"shaxs - aloqa" tushunchasiga asoslangan ma'lumotlarni modellashtirish usullaridan biri (Shaxs - munosabatlar) 1976 yilda Piter Chen tomonidan taklif qilingan. Mantiqiy modellar asosiy hisoblash tilidan foydalanadi. Birinchi predikat mos kel adi munosabatlar nomi,va muddatli argumentlar ob'ektlar . Predikatik mantiqda ishlatiladigan barcha mantiqiy iboralar qiymatlarga ega haqiqat yoki soxta. Misol: iborani ko'rib chiqing Jon IT mutaxassisi. Ushbu ibora quyidagicha ifodalanishi mumkin: (Jon, IT mutaxassisi). Ruxsat bering X - ob'ekt (Jon), kim IT mutaxassisi. Keyin quyidagi belgi ishlatiladi: bu (XIT mutaxassisi). Ifoda: Smit IBM uchun mutaxassis sifatida ishlaydipredmet sifatida uchta argument bilan ifodalanishi mumkin: ishlaydi (Smit, IBM, mutaxassis). Mantiqiy modellar bilan ishlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak: 1. Dalillar tartibi har doim ushbu mavzu bo'yicha qabul qilingan predmetlarni sharhiga muvofiq berilishi kerak. Dasturchi qat'iy dalillar tartibini qaror qiladi va unga boshidan oxirigacha amal qiladi. 2. Predikat o'zboshimchalik bilan ko'p sonli argumentlarga ega bo'lishi mumkin. 3. Shaxsiy predikatlar va bilan bog'liq bo'lgan dalillardan iborat mantiqiy biriktirgichlardan foydalangan holda murakkab gaplarga birlashtirilishi mumkin: AND (END,), OR (yoki,), NOT (emas, ~), → - formada qoidalarni shakllantirish uchun ishlatiladigan ta'sir. : IF ..., TO… Keling, bir nechta misollarni ko'rib chiqaylik: 1 ) Predikat nomi a. (Smit, IT mutaxassisi) ∩ o'qiydi (Smit, adabiyot). Smit IT mutaxassisi bo'lib, adabiyotlarni o'qiydi. 2) Predikat nomi xabar beradi. Hisobot (Smit, Jon) → rejissyorlik (Jon, Smit). Agar Smit Jonga hisobot bersa, u holda Smit Smitni boshqaradi. 3) Predikat nomi yozgan. Yozdi (Smit, dastur) ∩YO'Q ishlar (dastur) → disk raskadrovka (Smit, dastur, kechqurun) YOKI uzatish (dastur, dasturchi, keyingi kun). IF Smit dastur yozdi Va u ishlamaydi, TO Smit kechqurun dasturni tuzatishi kerak YOKI uni ertasi kuni dasturchiga topshiring. Bayonotlarda o'zgaruvchilar argument sifatida ham ishlatilishi mumkin. Bunday holda, o'zgaruvchilar tushunchasi kiritiladi. hisoblagich . Ikkita turdagi hisoblagich mavjud:
1. Umumjahonlikning kvantifikatori.
2. Borliqning miqdoriyatori. (x) ma'lum bir sohaga tegishli qavslardagi o'zgaruvchining barcha qiymatlari to'g'ri bo'lishi kerakligini anglatadi. (x) faqat ba'zi qiymatlarni anglatadi x haqiqatlar. Va ular bir-birining bir qismi bo'lishi mumkin.
Biror intellektual tizimda bilim olishni tashkil etish uchun, ularni EHM da aks ettirish lozim bo‘ladi. Buning uchun u qandaydir ko‘rinishga ega tizimlashtirilgan axborot shakliga keltiriladi. EHM da aks ettirilgan axborot prosedurali va deklarativ bo‘ladi. Prosedurali axborot dastur ko‘rinishida bo‘lib, masalani echish jarayonida amalga oshiriladi. Deklarativ axborot dastur qayta ishlovchi ma‘lumotlarda aks ettiriladi. Bilimlarni aks ettirishning mantiqiy, tarmoqli, produksionli, freymli modellari ishlatiladi. Bilimlarni hosil qilish ikki funksiya orqali amalga oshiriladi: axborotni tashqi muhitdan olish; olingan axborotni tizimlashtirish. Freym — bu qandaydir standart holat uchun mo'ljallangan ma'lumotlarni deklarativ keltirilishidir. Freymlarni tarmoq ko'rinishida ko'rsatish mumkin. Unda yuqori tabaqalar ularning ma'nosini namoyish etadi va har qanday sharoitda chin qiymatga ega bo'ladi. Pastki tabaqa muayyan informatsiyaga ega bo'lgan slotlar bilan to'ldiriladi. Freymlar nazariyasini, bilimlarni freymlar bilan tasvirlash G’OYASINI va «freym» termi-nini 1975 yilda M. Minski degan olim taklif kilgan. «Freym» so’zi ingliz tilidan olingan bulib, ramka, deraza, reshyotka, ichki skelet kabi mazmunlarda ishlatiladi. Freymlar nazariyasining moxiyati kuyidagicha. Inson yangi xolatga tushib kolgan paytda, u uzining xotirasi-dagi freymlar deb nomlanuvchi asosiy strukturami tuzi-lishiga murojaat kiladi. YA’ni bunday xolatda turri echimni kabul kilish uchun nimalar kilish kerakligini eslaydi. Freym — bu oldin eslab kolingan bilimlarni tasvirlash birligi. Bu birlikning detallari davr va talab takozosi bilan uzgarishi mumkin. Freym — ma’lu-motlar tuzilishini ifodalaydi, uning yordamida, masa-lan, sizning xonangizdagi xolatni tasvirlash mumkin. Xar bir freym xar xil axborotlar bilan tuldirilishi mumkin. Agar okibat kutilgan natijani bermasa, bu ax-borot — kurilayotgan freymning kullanish usullariga alokador bulishi mumkin. Freym kup jix,atdan uzining tuzilishiga kura semantik tarmokka uxshash buladi. Freym — ierarxik tuzilgan, tugun va munosabat (aloka) lar tarmoridir. Bu erda yukori tugunlar umumiy tushun-chalarni ifodalasa, pastki tugunlar esa bu tushuncha-larning xususiy xollaridir.
«odam» freymida berilgan shart-larga moe kelmasa, masalan ob’ekt n
Freym — bu qandaydir standart holat uchun mo'ljallangan ma'lumotlarni deklarativ keltirilishidir. Freymlarni tarmoq ko'rinishida ko'rsatish mumkin. Unda yuqori tabaqalar ularning ma'nosini namoyish etadi va har qanday sharoitda chin qiymatga ega bo'ladi. Pastki tabaqa muayyan informatsiyaga ega bo'lgan slotlar bilan to'ldiriladi. Freymlarni quyidagi konstruksiya bilan ifodalash mumkin:
F=[,...]F-freym nomi
r-slot nomi
vi - slotning qiymati.
Freymlar tizimlarida informatsion qidiruv tizimlari bilan bog'langan. Agar, sharoit muammoga, bir freym javob bera olmasa, u holda bunday tarmoq boshqa freymni o'z ichiga olib 2-freym, bu muammoga javob beradi. Freymlarning asosiy xossalarini ko'rib chiqamiz:

1. bazali tip. Berilgan predmetni juda zarur obyektlarini o'z ichiga oladigan freym. Lekin holatini o'zgartirganda yana yangi freymlarni qurishga to'g'ri keladi.

   
   

2. iyerarxik strukturaga ega bo'lgan freymlar sitemasi. Iyerarxik strukturaning ayrimligi atributlar haqidagi informatsiya yuqori bosqichda joylashgan bo'lib, past tabaqadagi hamma freymlar bilan bog'liq bo'ladi.

   
   

d) freymli tizimlarda xulosalar chiqarish.

Freymlar — ekspert tizimlarning bilimini ko'rsatishning keng tarqalgan formalaridan biridir. Freym o'zini slot yacheykalari to'plamidan iborat struktura kabi ko'rsatish mumkin. Har bir slot nomdan o'rniga biriktirilgan nomdan iborat. Qiymat ma'lumotlar, protseduralar hamda boshqa Komp’yuter ga yuboriladigan ma'lumotlardan iborat bo'lishi yoki bo'sh bo'lishi mumkin.
Har qanday freym quyidagi nom va mundarijalardan tashkil topadi:

1. Freym nomi. Bu freymga aloqador identifikatordir. Freym berilgan freym tizimida yagona nomga ega bo'lishi kerak.

   
   

2. Slot nomi. Bu slotga aloqador identifikatordir. Slot o'zi tegishli bo'lgan freymda yagona nomga ega bo'lishi kerak.

   
   

Odatda slot nomi hech qanday yuklash ma'nolarini anglanmaydi va berilgan slotning identifikatoridir, lekin ba'zi hollarda u maxsus ma'noga ega. Bularga strukturalashgan obyektlarni tasvirlash uchun ishlatiladigan IK-A, DDEKENDANTA, FINEDBY, COMMENT va hokazolarni kiritish mumkin. Bu slotlar tizimli deyiladi va bilimlar bazasini tahrir qilish va chiqarishni boshqarishda ishlatiladi.

1. Meros ko'rsatkichi. Bu ko'rsatkichlar faqat «abstraktkonkret» muomilasiga asoslangan

   
   

iyeararxik tipdagi freym tizimlarga tegishlidir, ular past darajadagi xuddi shunday nomli freymlarga ega bo'lgan yuqori darajadagi freymdagi slot atributlari haqidagi biror bir informatsiyani ko'rsatadi. Tipik meros ko'rsatkichlari:

Unique (U: — unikal ), Kame (K: — xuddi shunday), Range (R: — chegarani o'rnatish), Override (O: — e'tiborga olmaslik ) va hokazo. U freymning har xil qiymatli slotga ega bo'lish mumkinligini ko'rsatadi, K — hamma slotlar bir xil qiymatga ega, R — quyi darajali freym slotining qiymati, yuqori darajadagi freym slotining qiymatlari bilan ko'rsatilgan oraliqda bo'lish kerak, O — yuqori darajadagi freym slotining qiymati ko'rsatilmaganda, past darajadagi freym slotining qiymatini qo'yish.
4.Ma'lumotlar tipi ko'rsatkichi slotning son qiymatiga egaligini ko'rsatadi yoki boshqa freymga ko'rsatkich bo'lib xizmat qiladi. Ma'lumotlar tipiga quyidagilar kiradi:
FRAME (ko'rsatkich), INTEGER (butun), REAL (haqiqiy), BOOL (bul toifa), LIKT (bog'langan protsedura), TEXT (matn), LIKT (ro'yxat), TABLE Gadval), EXPREKKION (ibora) va boshqalar.
5. Slot qiymati. Slot qiymatini kiritish punkti. Slotning qiymati bu slot ma'lumotining ko'rsatilgan toifasi bilan ustma-ust tushishi kerak, bundan tashqari shajara shartlarini bajarishi kerak.
6. Demon. Bu yerda IF-NEEDED, IF-ADDED, IF-REMOVED va hokazo demon tiplarini aniqlaydi. Demon deb, bir qancha shartlarni bajarganda avtomatik yuklanadigan protseduraga aytiladi. Demonlar mos slotlarga murojaatda yuklanadi. Bundan tashqari demon bog'langan protseduralarning har xilligidir.
7. Bog'langan protseduralar. Slotning qiymati sifatida protsedura tipidagi DASTURni ishlatish mumkin.
FREYMLARNI TATBIQ ETISH



Freymning sxematik ko'rinishi














Xulosa
Men ushu labaratoriya ishini bajarish davomida task maneger va fayllar haqida chuqurroq organish imkoniga ega bo’ldim. Task maneger va fayllar fuksiyalarini organib oldim. Har bir kompyuter ishlatuvchisi fayllar haqida va uni nima uchun ishlatishimizni bilib olishi kerak ekan. Mana shunday topshiriqlarni bajarish orqali bizning bilim va ko’nikmalarimiz oshib shakillanadi.
Muayyan hayotimiz davomida juda kop marta kompyuterlardan foydalanamiz va bu jarayonda fayllar muhim ro’lni o’ynaydi.