Topshirig’i 3-ish. Malyus qonunini o‘rganish

Muhammad al – Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot texnologiyalari

universiteti Axborot xavfsizligi fakulteti 713-20 guruhi talabasi
Xoliqulov Jasurning fizika laboratoriya fanidan yozgan 3-

Topshirig’i

3-ISH. MALYUS QONUNINI O‘RGANISH
(YORUG’LIKNING QUTBLANISHINI O’RGANISH)

Ishdan maqsadi. Polyarizator va analizatordan o‘tgan yorug‘lik intensivligining polyarizator va analizator optik o‘qlari orasidagi burchakka bog‘liqligini tajribada tekshirishdan iborat.
Kerakli asboblar va uskunalar: yorug‘lik manbai, polyarizator va analizator o‘rnatilgan optik qurilma, analizatorning burilish burchagini o‘lchovchi moslama.

YORUG‘LIKNING QUTBLANISHI. QUTBLANMAGAN
(TABIIY) VA QUTBLANGAN YORUG‘LIK NURLARI

Maksvell sof nazariya asosida elektromagnit to‘lqinning mavjudligini ko‘rsatib berdi va shuningdek, bu to‘lqinlarning vakuumda tarqalish tezligi yoruq‘likning tezligi c=310⁸ m/s ga teng ekanligini aniqladi. Shunga asoslanib, Maksvel yorug‘lik elektromagnit to‘lqindan iborat, nazariyasini yaratdi. Bundan tashqari, elektromagnit to‘lqindan iborat, nazariyasini yaratdi. Elektromagnit to‘lqinlarning ko‘ndalang to‘lqin ekanligi Maksvell nazariyasidan bevosita kelib chiqadi.

Gers xosil qilgan elektromagnit to‘lqinlar tarqalganda yorug‘lik to‘lqinlariga xos bo‘lgan: qaytish, sinish, interferensiya, difraksiya qutblanish va boshqa xossalarga ega bo‘lishi isbotlandi. Bu esa yoruq‘likning elektromagnit to‘lqin nazariyasi ob’yektiv nazariya ekanligini butkul isbotlab berdi.
Yorug‘lik ko‘ndalang elektromagnit to‘lqindan iborat bo‘lib, vektorning xosil qilgan to‘lqini ko‘zning to‘r pardasiga yoki fotoemulsiyaga ta’sir qiladi. Binobarin, yorug‘lik to‘lqini deyilganda, faqat vektor xosil qilgan to‘lqin tushuniladi (magnit ta’sir elektr ra’sirga nisbatan juda kichik).
Yorug‘lik to‘lqini vektorning yo‘nalishiga qarab qutblangan va qutblanmagan yoruglik to‘lqinlariga bo‘linadi.
Tarqalish yunalishiga perpendikular bo‘lgan barcha yo‘nalishda vektori tebranishi teng ehtimolli bo‘lib, yorug‘lik to‘lqini qutblanmagan , unga tabiiy yorug‘lik to‘lqini deyiladi (1-rasm).
Xuddi shuningdek, odatdagi yorug‘lik manbaidan chiqayotgan yorug‘lik nuri ham qutblanmagandir.
Qutblanmagan yorug‘lik nurlari nikoli prizmasi, turmalin plastinkasi va polyarodlardan o‘tganda yassi-qutblangan yorug‘lik nuriga aylanadi.
Yassi-qutblangan yorug‘lik nuri deb, tebranish amplitudasi vaqt bo‘yicha bir tekislikda yotgan to‘lqinlarga aytiladi (2-rasm).
Qutblangan nur vektor va yoruq‘lik to‘lqinining tarqalish tezligidan o‘tuvchi tekislikka qutblanish tekisligi deyiladi (3-rasm).
Tabiiy yorug‘likni qutblashga imkon beruvchi qurilmaga polyarizator deyiladi.
Yorug‘likning qutblanganligi va qutblanmaganligini tahlil qilishda foydalaniladigan qurilmaga analizator deyiladi.
Bir vaqtning o‘zida yorug‘likni qutblovchi qurilmaning o‘zidan ham polyarizator, ham analizator sifatida foydalanish mumkin.