Ton r maxsu kent d ogik

1. 
Maktablar:  a) o‘g‘il bolalar maktablari — o‘g‘il bolalarga diniy ta’lim-tarbiya beradigan 
boshlang‘ich maktablar; b) otin oyi maktablari — qiz bolalarga Islom qoidalarini o‘rgatadigan va 
boshlang‘ich ta’lim beradigan maktablar. 
2. 
Madrasalar—o‘g‘il bolalarga diniy ta’lim beruvchi oliy ta’lim muassasalari. 
Yuqorida sanab o‘tilgan ta’lim o‘choqlari (otin oyi maktablaridan tashqari) vaqf daromadlaridan 
kelgan mablag‘ hisobiga ta’minlanardi. 
Qizlarg‘a boshlang‘ich ta’lim beradigan otin bibi maktablari esa asosan xususiy bo‘lib, otinlarning 
uylarida tashkil qilinardi. Bunday maktablar muayyan bir o‘quv rejasi va dasturiga ega emasdilar. 
O‘quvchilarni ham sinflarga bo‘lib emas, balki bolalarni o‘qitiladigan kitoblarni o‘zlashtirish darajasiga 
qarab gypyxlapra bo‘lib o‘qitilardi. 
Domla otin oyi darsni berilgan vazifani o‘qitib ko‘rish va yangi topshiriq berishdan boshlar edi. 
Hech bir domla yoki otin oyida o‘ziga xos ishlar, umumiy o‘quv darsligi yo bo‘lmasa o‘quv uslubi 
bo‘lmas edi. 
Uvaysiy Umarxon saroyida shoira sifatida she’r san’atidan, musiqadan shu tarzda muallimalik 
qilgan. 
Jahon Otin Uvaysiy faoliyat ko‘rsatgan qizlar maktabi ham ana shunday ibrat olsa arziydigan bilim 
o‘choqlaridan sanalgap. O‘zining butun faoliyati davomida xalqimiz orzu-umidlarini ro‘yobga 
chiqarishga harakat qilgan Jahon Otin xalqimizning oqila qizlarini tarbiyalash — go‘zal hayotga 
erishishning birdan-bir yo‘li deb o‘ylab, o‘zining butun umrini yosh qizlarga ta’lim va tarbiya berishga 
bag‘ishladi. O‘zbek ayollarining ma’naviy ozoddigi ularning nazm dunyosiga kirib, baralla kuylashida 
muhim o‘rin tutdi. 
O‘z maktabida qizlarga boshlang‘ich ta’lim berar ekan, Jaxon Otin ularning zehnini o‘stirishga katta 
ahamiyat beradi. Otin o‘z shogirdlariga savod o‘rgatibgina qolmay, ular orasidan iqtidorli qizlarni tanlab 
sharq she’riyati bilan tanishtiradi. Qizlarni nazm bo‘stoniga yetaklaydi. Jahon Otin o‘z shogirdlariga 
ta’lim-tarbiya berar ekan, ularga hayotni faol harakatda deb tushuntiradi. Bilim olishga intilish har bir 
insonning burchi ekanligini uqtiradi, ilm-ma’rifat kishini go‘zal qiluvchi muhim fazilat, deb ta’kidlaydi. 
O‘zining ravon va nafis g‘azallari bilan Umarxon saroyida «Man-Man» degan shoirlar bilan 
bahslashgan Jahon Otin Uvaysiyning bizga qoldirgan merr. Tajribali murabbiya o‘zining muammo san’ati 
orqali shogirdlari zehnini o‘stirishga harakat qilgan. Xuddi ana shu she’riy topishmoqlar orqali qancha-
qancha yosh qalblarga ziyo oqib kirgan. Chunki, bular shogird qizlarning mushohada kuchini tarkib 
toptirishda narsalarga e’tibor bilan qarash, san’atkor ko‘zi bilan kuzatishga o‘rgatishda Jahon Otinning 
o‘ziga xos uslubi bo‘lganligiga yaqqol misoldir. 
Jahon Otin Uvaysiy o‘zbek pedagogikasi maktablari tarixida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan buyuk shaxs. 
U o‘zining maktabdorlik va ijodiy faoliyati bilan yoshlar ta’limida yuksak o‘ringa ega. Uvaysiyning 
ma’rifiy faoliyatida uning ayollar savodxonligini oshirish, aqliy tarbiya, musiqa san’ati, qobiliyatli qizlar 
bilan ish usullari alohida o‘ringa ega. U o‘z davrining yosh talabalariga hayotga muhabbat tuyg‘ularini 
singdirib borgan; tez fikrlash, chiroyli so‘zlash va boshqa tarbiya vositalari bilan bog‘liq bo‘lgan chiston-
topishmoq usullarini yaratishni o‘rgatgan. Shuning uchun xam Uvaysiy ijodiy msrosini o‘rganish va uni 
hozirgi davr maktablar ta’lim-tarbiya tizimi mazmuniga kiritish muhimdir.