Ton r maxsu kent d ogik

2.Jaxon otin Uvaysiy (1779 - 1845) 
Jahon otin Uvaysiy Marg‘ilon shahar Childuxtaron mahallasida, Farg‘ona tumani, Arsun 
qishlog‘ida tug‘ilib yashagan. Uning otasi Qaynar devona yoki Devonai Qalandar deb yuritilgan. (Uning 
ismini Siddiqbobo deb ataganlar.) Onasining nomi esa Chinnibibi edi. 
Uvaysiyning maktabdorlik faoliyati qaysi yillarda boshlanganligi ma’lum emas. Ammo, u 
turmushga chiqquncha, shoira, otincha sifatida anchagina tanilib qolgan edi. Onasi Chinnibibi o‘qitadigan 
qizlar maktabida avval xalfalik qilgan, keyinchalik uning o‘zi mustaqil tarzda qizlarni o‘qita boshlagan. 
1809 yilda Umarxon (1809—1822) xon bo‘ldi. U Marg‘ilon o‘rdasidagi butun xarami bilan poytaxt 
— Qo‘qonga ko‘chib keladi. Bu davrda ota-onasining vafoti, ustiga eri o‘lib, ikki bolasi bilan beva qolgan 
Uvaysiy Marg‘ilonda yashardi, akasi Oxunjon hofizning yordami hamda muallimaliqdan kelgan daromadi 
bilan tirikchilik qilar edi. 
Umarxon Uvaysiyni o‘rdaga muallima, sozanda, xonanda sifatida qabul qiladi. Uvaysiy o‘rdada 
yosh bolalarni va kanizaklarni o‘qitadi. Nodiraning ijodiy ishiga ko‘maklashadi. 
Uvaysiyning Umarxon saroyiga kelib saroy shoirlari qatoriga qo‘shilishi bilan bog‘liq turli fikrlar 
mavjud. Aslida Uvaysiy maxsus yorliq bilan Marg‘ilondan Qo‘qonga chaqirilgandi. 
Nodira Uvaysiyni o‘z himoyasiga oladi. Ikkala shoira egachi-singil tutinadilar. Nodira egachisiga 
Qo‘qondan hovli-joy in’om qiladi. Uvaysiy Qo‘qonda Nodiraning eng yaqin kishisi, suhbatdoshi, sirdoshi 
bo‘lib qoladi. Xalq orasida tobora uning obro‘yi, shuhrati ortadi, Nodira qaerga sayohatga borsa, 
Uvaysiyni ham o‘zi bilan birga olib boradi. Nodira bilan u Konibodom, Xo‘jand, O‘ratepa, Toshkent, 
Aidijon, O‘sh va boshqa shaharlarda bo‘ladi. 
Ammo biz Uvaysiyning muallimlik faoliyatini o‘rganar ekanmiz, uning o‘qitish usullari haqida, 
o‘sha davrdagi qizlar maktabi, ularning mazmunida otinlarning o‘rni haqida muayyan ma’lumotga ham 
ega bo‘lamiz. 
XIX asrda hozirgi O‘zbekiston hududi va umuman O‘rta Osiyoda ta’lim-tarbiya muammolari bilan 
maxsus shug‘ullanuvchi mutaxassislar, olimlar, mutafakkirlar bo‘lmagan. Lekii davrning ilg‘or kishilari 
— shoir va mutafakkirlari o‘z ma’rifiy qarashlari asosida ta’lim-tarbiyani rivojlantirganlar. Shubhasiz, 
ta’lim- tarbiyaning mohiyati, ijtimoiy ahamiyati, maqsad va vazifalari, tarbiyachining ijtimoiy hayotda 
tutgan o‘rni singari masalalar haqida u yoki bu ma’noda o‘z fikrini bildirmagan inson — chinakam 
tarbiyachi bo‘lishi qiyin. 
O‘tmishdagi barcha Sharq mutafakkir va shoirlari singari o‘zbek otinlarining ham pedagogika 
nazariyasiga oid asarlari yo‘q. Lskin, ularning ko‘pchiligida nazm iqtidori bo‘lganligi tufayli, bizga meros 
qilib qoldirgan she’riy durdonalariga asoslangan holda ta’lim-tarbiya to‘g‘risidagi qarashlari, xalqqa 
ma’rifat tarqatish sohasidagi intilishlarini aiiqlash mumkin. Bir so‘z bilan aytganda, pedagogika ularning 
asarlariga singib ketgandir. 
U 1796—1797 yillarda onasi otinliq qilgan xususiy maktabda dastlab xalfalik va keyinchalik 
mustaqil ravishda otinlik qilgan. Jahon Ogin o‘z maktabida ta’lim-tarbiya sohasida o‘ziga xos ilg‘or 
usullarni qo‘llashga harakat qilganligini ko‘ramiz. 
Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, XIX asr sharoitida maktablarning aniq bir ta’lim tizimi haqida 
gapirish bir oz qiyin. 
Budavrda asosan maktablarning‘, ya’ni ta’lim muassasalarining quyidagicha boshlang‘ich 
maktablar tuzilishiga ega ekanini kuzatamiz: 

---