Tomson va Tartakovskiy tajribalari

Aim.uz

Tomson va Tartakovskiy tajribalari
Elektronlar difraksiyasini kuzatish uchun Tomson va Tartakovskiylar Debay-Sherer usulidan foydalandilar. Bunda elektronlar dastasi polikristall metall plastinkadan o‘tkazilganda

sochilgan elektronlar fotoplastinkada difraksion xalqalarni hosil qilishi kerak.

Tomson va Tartakovskiy tajribalarida haqiqatdan ham difraksion xalqalar tizimi kuzatildi. 1927-yilda D.P.Tomson tajribani o‘tkazishda energiyasi (17,5-56,5)keV bo‘lgan tez elektronlardan

foydalandi.				Tomson
tajribasi		sxemasi			3.7-
rasmda			keltirilgan.
Energiyasi			10^4		eV
bo‘lgan		elektronlarning
parallel		dastasi		qalinligi
10^–5sm bo‘lgan oltin
folgaga			yo‘naltirildi.
Bunda	Tomson			ekranda		3.7-rasm
bir	qator		difraksion
xalqalar		hosil		bo‘lishini kuzatadi.		Elektronlarning	sochilish
burchaklari 1,2,3 yorug‘lik nurlari difraksiyasining tenglamasi
					n d sin(n=1,2,3,…),		(3.31)
orqali			aniqlanadigan
burchaklarga to‘g‘ri keladi. 
– tushayotgan					elektronlar
dastasi bilan difraksiyalangan
elektronlar					dastasi
yo‘nalishlari					orasidagi
burchak.		Tomson			tajribasida
elektronlarning					kuzatilgan
difraksiyasi,			ularning to‘lqin
xossasiga			ega		ekanligini

tasdiqladi.		3.8-rasm
P.S.Tartakovskiy energiyasi 1,7 keV gacha
bo‘lgan sekin elektronlar bilan tajriba o‘tkazdi.
Tartakovskiy tajribasining sxemasi 3.8-rasmda
tasvirlangan.	Elektronlar dastasi	1 yupqa
polikristall metall varag‘iga 2 yo‘naltiriladi.
Difraksiyalangan elektronlar dastalari 3
fotoplastinkada o‘z izlarini qoldiradi. Bunda
hosil bo‘lgan	elektronogramma	3.9-rasmda	3.9-rasm

keltirilgan. Elektronogrammada ma’lum qonuniyat asosida navbat bilan joylashgan konsentrik aylanalarni ko‘rish mumkin. Elektronlar dastasi kuchli qaytadi. Tajriba sharoitida d va  lar doimiy bo‘lib, elektronlar qaytishi (3.31) shartni qanoatlantirgan  burchakda bo‘ladi. Difraksion xalqalarning har bir nuqtasiga bir xil sondagi elektronlar kelib tushadi. Har bir xalqa, xalqa uzunligi bo‘yicha o‘z intensivligiga ega. Elektronogrammada difraksion xalqalar hosil bo‘lishi, xalqalar joylashishini tahlil qilish de-Broyl gipotezasining to‘g‘riligini tasdiqladi.
De-Broyl gipotezasi elektronlardan tashqari, neytronlar, protonlar, atom va molekulalar uchun ham to‘g‘ri bo‘ladi. 1929-yilda Shtern va Frishlar tomonidan geliy atomlari (difraksiyasi kuzatildi), 1931-yilda Jonson tomonidan molekulalar difraksiyalari kuzatildi. 1936-yilda magniy monokristallida neytronlar difraksiyasi hosil qilindi. Shunday qilib, ko‘pchilik olimlar tomonidan o‘tkazilgan tajribalarda de-Broyl gipotezasi tasdiqlandi. Shu bilan birga bu gipotezaning barcha moddiy zarralar (e, p, n, atom, molekula) uchun to‘g‘ri ekanligi isbotlandi.