Tomson va Tartakovskiy tajribalari

Aim.uz

Tomson va Tartakovskiy tajribalari
Elektronlar difraksiyasini kuzatish uchun Tomson va Tartakovskiylar Debay-Sherer usulidan foydalandilar. Bunda elektronlar dastasi polikristall metall plastinkadan o‘tkazilganda

sochilgan elektronlar fotoplastinkada difraksion xalqalarni hosil qilishi kerak.

Tomson va Tartakovskiy tajribalarida haqiqatdan ham difraksion xalqalar tizimi kuzatildi. 1927-yilda D.P.Tomson tajribani o‘tkazishda energiyasi (17,5-56,5)keV bo‘lgan tez elektronlardan

foydalandi.

Tomson

tajribasi

sxemasi

3.7-

rasmda

keltirilgan.

Energiyasi

10^4

eV

bo‘lgan

elektronlarning

parallel

dastasi

qalinligi

10^–5sm bo‘lgan oltin

folgaga

yo‘naltirildi.

Bunda

Tomson

ekranda

3.7-rasm

bir

qator

difraksion

xalqalar

hosil

bo‘lishini kuzatadi.

Elektronlarning

sochilish

burchaklari 1,2,3 yorug‘lik nurlari difraksiyasining tenglamasi

n d sin(n=1,2,3,…),

(3.31)

orqali

aniqlanadigan

burchaklarga to‘g‘ri keladi. 

– tushayotgan

elektronlar

dastasi bilan difraksiyalangan

elektronlar

dastasi

yo‘nalishlari

orasidagi

burchak.

Tomson

tajribasida

elektronlarning

kuzatilgan

difraksiyasi,

ularning to‘lqin

xossasiga

ega

ekanligini

tasdiqladi.		3.8-rasm
P.S.Tartakovskiy energiyasi 1,7 keV gacha
bo‘lgan sekin elektronlar bilan tajriba o‘tkazdi.
Tartakovskiy tajribasining sxemasi 3.8-rasmda
tasvirlangan.	Elektronlar dastasi	1 yupqa
polikristall metall varag‘iga 2 yo‘naltiriladi.
Difraksiyalangan elektronlar dastalari 3
fotoplastinkada o‘z izlarini qoldiradi. Bunda
hosil bo‘lgan	elektronogramma	3.9-rasmda	3.9-rasm

keltirilgan. Elektronogrammada ma’lum qonuniyat asosida navbat bilan joylashgan konsentrik aylanalarni ko‘rish mumkin. Elektronlar dastasi kuchli qaytadi. Tajriba sharoitida d va  lar doimiy bo‘lib, elektronlar qaytishi (3.31) shartni qanoatlantirgan  burchakda bo‘ladi. Difraksion xalqalarning har bir nuqtasiga bir xil sondagi elektronlar kelib tushadi. Har bir xalqa, xalqa uzunligi bo‘yicha o‘z intensivligiga ega. Elektronogrammada difraksion xalqalar hosil bo‘lishi, xalqalar joylashishini tahlil qilish de-Broyl gipotezasining to‘g‘riligini tasdiqladi.
De-Broyl gipotezasi elektronlardan tashqari, neytronlar, protonlar, atom va molekulalar uchun ham to‘g‘ri bo‘ladi. 1929-yilda Shtern va Frishlar tomonidan geliy atomlari (difraksiyasi kuzatildi), 1931-yilda Jonson tomonidan molekulalar difraksiyalari kuzatildi. 1936-yilda magniy monokristallida neytronlar difraksiyasi hosil qilindi. Shunday qilib, ko‘pchilik olimlar tomonidan o‘tkazilgan tajribalarda de-Broyl gipotezasi tasdiqlandi. Shu bilan birga bu gipotezaning barcha moddiy zarralar (e, p, n, atom, molekula) uchun to‘g‘ri ekanligi isbotlandi.