Tomoshalar tarixi о zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi 5210300 aktyorlik san'ati

Al-Xorazmiy - aruz haqida

Beruniy bilan zamondosh bo‘lgan Abu Abdulloh al-Xorazmiy (vafoti 997-y.) ham o'zining «Mafotix-ul-ulum» (Hmlar kalitlari) asarida o'sha davr notiqligining ba’zi bir masalalari, adabiyotshunoslik fani istilohlari, ularning ta’rifi haqida, shuningdek, devonxona ish qog'ozlari va ularning shakllari, ishlatiladigan terminlar (atamalar) haqida ma’lumot beradi. Asarning beshinchi bobida aruz va qofiya ilmi hamda she’riyatda ishlatiladigan badiiy tasvir vositalari, ularning fazilatlari va nuqsonlari ustida so'z boradi. Asarda aruz ilmi, undagi 15 bahr ko'rninishlari she’riy misollar bilan beriladi.
Aruz ilmiga tutash qofiya ilmi, uning istilohlari ta’rif va izohlar bilan qayd etiladi. Asarning beshinchi bobi besh bo'linmadan tashkil topgan. Beshinchi bo'linma X asr O‘rta Osiyo she’riyatiga bag‘ishlangan. Bu shuni ko'rsatadiki, X asrdayoq o‘lkamizda badiiy nutq yuksak darajada rivojlangan, uning nazariyasi mukammal ishlangan edi.

5. 
   Yusuf Xos Hojib - so‘z san’ati haqida
   

Ulug* shoir Yusuf Xos Hojib turkiy xalqlarning XII asrdan ajoyib badiiy yodgorligi bo'lgan «Qutadg'u bilig» («Baxt keltiruvchi bilim») asarida so'zlarni to'g'ri tanlash va qo'llash haqida «Bilib so'zlasa so'z bilig sanalur», degan edi. Gapirishdan maqsad so'zlovchining ko'zda tutgan narsa. hodisa, voqealarni tinglovchiga to’g'ri, ta’sirchan yetkazishidan iborat. Shunday ekan. nutqning to‘g‘riligi. ravonligi va mantiqiyligiga erishish muhim ahamiyat kasb etadi. Mutafakkir yana so'zlovchini tilning ahamiyatini tushungan holda hovliqmasdan, so‘zning ma’nolarini yaxshi anglab, ravon nutq tuzishga chiqaradi.
Tilning foydasi talaydir, oshiqcha hovliqma, goho til maqtaladi. goho so'kiladi. Modomiki shunday ekan, so'zni bilib so'zla, So‘zing ko‘r uchun ko‘z bo'lsin, (u) ko‘ra bilsin. Til va so'zni avaylashga, og‘ziga kelgan so'zni o‘ylab gapirishga chaqiradi.
«Kishi so 'z tufayli bo ‘ladi malik, Ortiq so ‘z qiladi bu boshin egik, Tilingni avayla-omondir boshing, So ‘zingni avayla uzayar yoshing». Mana shunday so‘z san’ati bilan bog'liq fikr egasi talaffuzda yanglishgan kishi - tomoshaga aylanishini qayta-qayta uqtiradi.

6.