Tomoshalar tarixi о zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi 5210300 aktyorlik san'ati

Misteriya - katta shakldagi sirli tomoshalar

Yevropada o'rta asrlarda keng tarqalgan yana bir dramaturgiya janri «Misteriya» deb atalgan. Misteriya - lotincha «sirli», «maxfiy» ma’nosini anglatib. XIV asrda Bibliya va Yevangiya asosida yozilgan dramalardir.
Misteriya dramaturgiyasi uch turkumga bo'linib, ular: Bibliyaga asoslangan «Qadimgi Ahd»; Iso payg'ambarga bag‘ishlangan «Yangi Ahd»; payg‘ambarlar haqidagi «Xovoriy- lar»dan iborat bo'lgan. Sirli olamni anglashda Alloh. farishtalar, Odam ato, Momo havo va Iblisga bag'ishlangan mavzular bu janrga asos qilib olingan.
«Uqubatlar misteriyasi» nomli to'rt qismdan iborat tomosha 4 kun surunkasiga namoyish qilingan. Uning qahramonlari Iso payg'ambar, Bibi Maryam va gunohkor Juda bo'lgan.
Ilohiy mo‘jiza va sirlarni sahnada ko'rsatishga intilish tomosha texnikasini, sahna jihozlarini takomillashtirib yubordi. Sahnada endi bemalo! - tun, kun, oydin, yomg'ir, qor, chaqmoq, momaqaldiroq, yer qa’riga kirib ketish, osmonga ruhning chiqib ketishi, dengiz. oxir zamon. jannat, do'zax, Nuh payg'ambar kemasini namoyish qilish imkoniyati paydo bo'ldi.
Misteriya yana diniy tomoshalarning ommaviy sahnalarida yuzlab kishilarni qatnashtirib, sahna ko'rinishi talab qilgan ruhiyatni yaratishga o'rgatdi.
Sahnaviy effekt va tryuklarni hisoblab chiqadigan va aniq rejaga oshiradigan maxsus postanovkachi guruhlar paydo bo'ldi. Bu ham tomoshani san’at darajasiga ko'tarishga intilish edi.
Sahna texnikasining rivojlanib ketishi, misteriya tomoshalarida ham kulgi qidiradiganlar uchun qo'l keldi. Misteriya janri haqida tanqidiy fikrlarning ko'payishi dindorlarni tashvishga sola boshladi. 1548-yil Fransiyada misteriyani sahnalashtirish man qilindi. Qirollik shahardagi barcha erkin chiqishlarni man qildi. Misteriyani sahnalashtirishda ishtirok etadigan sexlar yopib qo'yildi. Shunday qilib, sahnadagi ilohiy mavzularga oddiy yondashishning oldi olindi.

4. 
   Moralite - katta shakldagi axloqiy tomoshalar
   

Misteriyaning izlanishlari va taqiqlari navbatdagi bosqichi «Moralite» paydo bo'lishiga sharoit yaratdi. Moralite - lotincha , «axloqlilik» ma’nosini anglatib, inson qalbi uchun kurashadigan dramadir. XVI acrga kelib bu janr Yevropada keng tarqaldi. Moralite । nasroniy dini axloqlarini targ'ib qilsa ham diniy syujetlardan xoli edi. i Uning yana bir yutug'i hayot haqiqatiga moslangan to'qnashuv- konfliktlar asosida yozilgan dramaturgiyasida edi. Lekin, bu to'qnashuvlar ramziy: yaxshining yomon bilan; hotamtoyning xasis bilan; aqllining ahmoq bilan munozarasiga qurilar edi. Natijada, aqllilar to'g'ri yo‘lni topib ketadi, ahmoqlar esa sharoit qurboni bo’ladilar.
Bu janr katta shakldagi tomosha san’atini yana bir yangi bosqichga olib chiqdi hamda teatrda ehtiroslarni ochiq ishlatmasdan, qarama- qarshi, ziddiyatli voqealarni taqqoslash va tahlil qilish orqali ham inson qalbini, tuyg’ularini tushunish mumkinligini amalda isbotlab berdi. Shekspirning «Qish ertagi» asarini shu janrda talqin qilish munikin. Qolganlari esa bu janr o‘z davri uchun xizmat qilib bo‘lganligini asoslaydi.
Moralite - aktyorlarning sodir bo'layotgan hodisaga o‘z munosabatini bildirishga. badiiy vositalarni topishga va ifodalashga o'rgatdi. Ramziy ifoda vositalari katta shakl tomoshasi teatrni umumlashgan xulosalar chiqarishga undadi. Bu janrning shartliligi uni rivojlantirishga yo‘l qo‘ymadi.