To'lov quvvatsi

TO'LOV QUVVATSI .
U kapitalistik iqtisodiyotda kredit munosabatlarining rivojlanishi munosabati bilan vujudga kelgan. Ushbu funktsiyada pul quyidagi hollarda ishlatiladi:
· Tovarlarni kreditga sotish, unga bo'lgan ehtiyoj tovarlarni ishlab chiqarish va sotish, soliqlar va yig'imlarni to'lashning tengsiz shartlari bilan bog'liq;
· Ishchilar va xizmatchilarga ish haqini to'lash.
Binobarin, pul va to’lov vositasining vazifalari o’ziga xos harakat shakliga ega bo’lib, u muomala vositasi sifatidagi pul harakati shaklidan farq qiladi.
Agar pul muomala vositasi sifatida faoliyat ko'rsatishi davomida pul va tovarlarning qarama-qarshi harakati sodir bo'lsa, ular bu harakatda to'lov vositasi sifatida foydalanilganda bo'shliq paydo bo'ladi. Kreditga tovar sotib olayotganda, qarzdor sotuvchiga vekselni beradi, ya'ni. faqat ma'lum bir vaqtdan keyin (3 - 6 oy) to'lanadigan qarz majburiyati.
Rivojlangan tovar xo'jaligi sharoitida pul to'lov vositasi sifatida ko'plab tovar ishlab chiqaruvchilarni birlashtiradi, shu munosabat bilan to'lov zanjirining bir bo'g'inining uzilishi inqiroz hodisalarining rivojlanishiga va tovar egalarining ommaviy bankrotligiga olib keladi. Ushbu salbiy holatlarni yumshatish uchun ish haqi, pensiya va boshqa naqd to‘lovlarni mijozning hisob raqamiga avtomatik tarzda kiritish, kommunal to‘lovlar, ijara va turli badallarni to‘lash uchun mablag‘larni hisobdan chiqarishga asoslangan avans to‘lovlari tizimi joriy etilmoqda.
Avans to'lov tizimini qo'llash natijasida naqd puldan foydalanish kamayadi. Masalan, Angliyada ish bilan band bo'lganlarning taxminan 10%, Frantsiyada - 10% dan kam, Germaniya va Kanadada - taxminan 5%, AQShda - taxminan 1% naqd maosh oladi.
To‘lovlarni tezlashtirishga, tarqatish xarajatlarini kamaytirishga va korxonalar rentabelligini oshirishga elektron pullarning to‘lov muomalasiga kiritilishi yordam bermoqda.
Elektron pullar asosida, kredit puli. Ular chakana savdo va xizmat ko'rsatish sohalariga xizmat ko'rsatish orqali naqd pul to'lovlarini kamaytirishga yordam beradi, naqd pul va cheklar o'rnini bosadigan hisob-kitob vositasi bo'lib xizmat qiladi va shu bilan birga egasiga naqd yoki naqd pulda qisqa muddatli kredit olish imkonini beruvchi kredit vositasi sifatida xizmat qiladi. kechiktirilgan to'lov shakli.
DUNYO PULLARI .
Bu funktsiya kapitalizmdan oldingi shakllanishlarda paydo bo'lgan, lekin jahon bozorining yaratilishi bilan to'liq rivojlangan. Ushbu bozorda pul milliy formalar tomonidan tushadi, ya'ni. oltin quyma shaklida harakat qiladi (995 standart). 1867 yildagi Parij kelishuvi oltinni jahon pulining yagona shakli sifatida tan oldi.
Jahon pullari uch xil maqsadga ega va quyidagilarga xizmat qiladi: universal to'lov vositalari; universal xarid qobiliyati; ijtimoiy boylikni moddiylashtirish. Xalqaro to'lov vositasi sifatida pul xalqaro balanslar bo'yicha, asosan to'lov balansi bo'yicha hisob-kitoblarda harakat qiladi. Xalqaro xarid vositasi sifatida pul xorijda bevosita tovar sotib olish va ularni naqd pul bilan toʻlash uchun ishlatiladi (masalan, hosil yetishmay qolganda, don, shakar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olish). Ijtimoiy boylikning moddiylashuvi sifatida pul tovon, tovon undirish yoki ssudalar berishda milliy boylikni bir mamlakatdan boshqasiga o‘tkazish vositasidir.
Xalqaro siyosiy va iqtisodiy aloqalar(tashqi savdo, xalqaro kredit munosabatlari va boshqalar) pulning jahon bozoridagi faoliyatini belgilaydi. Jahon pullari qimmatbaho metallar quymalari shaklida, rivojlangan kapitalizm sharoitida esa oltin quymalari ko'rinishida paydo bo'ladi, chunki bir mamlakat ichida muomalada bo'lgan nuqsonli pullar jahon bozorida o'z kuchini yo'qotadi. Jahon pullari quyidagi funktsiyalarni bajarishi mumkin:
· Xalqaro to‘lov vositalari;
· Xalqaro xarid agenti;
· Ijtimoiy boylikning umuminsoniy timsolidir.
Tovar ayirboshlash rivojlanishi bilan yuqori darajadagi pullar qiymat belgilariga aylanadi. Pul tizimining rivojlanishi bilan mamlakat ichida faoliyat yurituvchi, muomala va toʻlov vositasi funksiyalarini bajaruvchi qogʻoz va kredit pullar oltinga ayirboshlashni toʻxtatadi. Xalqaro savdo munosabatlarida jahonning yetakchi davlatlarining valyutalari, birinchi navbatda, AQSH dollari xalqaro toʻlov, xarid va zaxira vositasi sifatida faoliyat yurita boshladi. Shu bilan birga, oltin zahiralari zahira valyutalarini va xalqaro hisob-kitoblarning boshqa vositalarini olish uchun likvid aktivlar rolini o'ynaydi.
Metall asosdan voz kechish pul evolyutsiyasining bir tomoni bo'lsa, ikkinchisi oltin bilan birlashtirilgan universal ekvivalentni saqlab qolish tendentsiyasidir. Qimmatbaho metal sug‘urta fondi sifatida xazina vazifasida pul rolini o‘ynashda davom etmoqda.
Oltin standarti davrida toʻlov balansini oltin yordamida yakuniy muvozanatlash amaliyoti hukm surgan boʻlsada, xalqaro muomalada asosan kredit muomala vositalaridan foydalanilgan.
20-asrda xalqaro munosabatlarning kuchayishi xalqaro muomalaga kredit muomala vositalarining (veksel, chek va boshqalar) kiritilishini kengaytirdi. 1930-yilda veksellar va veksellar toʻgʻrisidagi xalqaro konventsiya, 1931-yilda esa cheklarni chiqarish, muomalasi va toʻlovlarini tartibga soluvchi xalqaro konventsiya imzolandi.
Biroq veksel va cheklarning xalqaro muomalada qo‘llanilishining o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular oltin kabi yakuniy to‘lov vositasi rolini bajarmaydi. Shu bois, valyuta kurslarini tartibga solishning o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladigan mexanizmi – “oltin nuqtalar” mexanizmi o‘z faoliyatini to‘xtatganda sariq metallning xalqaro muomaladan chiqarilishi valyuta kurslarining kuchli o‘zgarishiga olib keldi. Jahon banknotasi bo'lmaganligi sababli, oltin o'rnini tashqi iqtisodiy majburlash bilan etakchi milliy banknotalar, asosan, ingliz funt sterlingi va AQSH dollari egallagan. Buning uchun xalqaro shartnomalar, valyuta bloklari va valyuta kliringidan foydalanilgan.
Birinchi xalqaro shartnoma 1922-yilda Genuya shahrida imzolanib, oʻshanda funt sterling va AQSH dollari oltin ekvivalenti deb eʼlon qilingan va xalqaro muomalaga kiritilgan. Ikkinchi shartnoma 1944 yilda Bretton-Vudsda (AQSh) tuzilgan. U kapitalizmning urushdan keyingi pul tizimining asoslarini yaratdi. Boshqa milliy birliklarning valyuta paritetlarining asosini rasmiy bahoda oltinga almashtiriladigan AQSH dollari tashkil etdi
(bir troya untsiyasi uchun 35 dollar - 31,1 g). Biroq, dollar va funt sterlingning jahon pullari funktsiyasini bajarishidagi zaif nuqta valyuta munosabatlarining milliy tabiati bilan kredit pullarining milliy tabiati o'rtasidagi ziddiyat edi.
Xalqaro muomaladagi yetakchi milliy valyutalarning taqozosi ham yaratilishida namoyon bo‘ldi valyuta bloklari. Sterling bloki 1931-yilda Angliyada oltin standarti bekor qilingandan soʻng tuzilgan. Unga Britaniya imperiyasi davlatlari (Kanada va Nyu-Fundlend hukmronliklaridan tashqari, shuningdek, Gonkong), Buyuk Britaniya bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan davlatlar ( Misr, Iroq, Portugaliya). Valyuta blokining asosi uni tashkil etgan mamlakatlar tomonidan mamlakat valyutasi - gegemonga nisbatan qat'iy kursni saqlab turishi edi; barcha hisob-kitoblarni Angliya bankida saqlanayotgan ushbu valyutada amalga oshirish taklif qilindi. Xuddi shu tamoyilga 1933 yilda Qo'shma Shtatlarda oltin standarti bekor qilingandan so'ng yaratilgan Dollar bloki (AQSh, Kanada, mamlakatlar) amal qilgan. Lotin Amerika), shuningdek, Fransiya boshchiligidagi Oltin blok.
Ikkinchi jahon urushi davrida va undan keyin valyuta bloklari – sterling, dollar negizida valyuta zonalari vujudga keldi. Bundan tashqari, Oltin blok asosida frank zonasi paydo bo'ldi va Gollandiya gilderi, portugal eskudosi, italyan lirasi va ispan pesetasi zonalari ham paydo bo'ldi.