Tolali optik aloqa tizimlarini loyihalashtirish asoslari

16.2. Loyihalashga boshlang‘ich ma’lumotlar. Asosiy loyiha xujjatlari
Telekommunikatsiya tarmoqlarining uzatish liniyalarini loyihalash va qurish haqida qaror regionlararo kompaniyalarni va operatorlarning aloqa tarmoqlarini, ularning magistral, zonaviy va mahalliy birlamchi tarmoqlarini va texnologik aloqa tarmoqlarini rivojlantirish sxemalari asosida, shuningdek iqtisodiy maqsadga muvofiqlilik, xo‘jalik, ijtimoiy va xavfsizlik zaruriyatlari asosida qabul qilinadi. Loyihalash uchun boshlang‘ich ma’lumotlar quyidagilar hisoblanadi:

- aloqani tashkil etish sxemasi;

- turli ishlab chiqaruvchilarning apparatura va kabellaritexnik xarakteristikalariga qo‘yiladigantalablar, ishonchlilik va narx navoni qo‘shib;

- uzatish liniyalarining talab etiladigan o‘tkazish qobiliyati, shuningdek rivojlanish istiqbolini e’tiborga olganholda;

- aloqa operatorining ta’sir doirasida talab etiladigan ishonchlilik ko‘rsatkichlari va b.q.

Loyihalash bosqichida aniqlash kerak bo‘lgan, tarmoqning asosiy xarakteristikalari quyidagilar hisoblanadi: ishonchlilik, asosiy va rezerv o‘tkazish qobiliyatlari kattaliklarining nisbati, boshqariluvchanlik, moslashuvchanlik va masshtabga muvofiqlik. Bundan tashqari tarmoq iqtisodiy xarakteristikalarga ham ega, masalan, kapital xarajatlar va uning raqobatlilik qobiliyatini aniqlovchi, xarajatlarni oqlash vaqti.

Birlamchi telekommunikatsiya tarmoqlarini qurish va rekonstruksiya qilish raqamli uzatish tizimlaridan, raqamli kommutatsiya tizimlaridan va tolali optik aloqa liniyalaridan keng foydalanish asosida amalga oshiriladi. Birlamchi tarmoqning uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilish bo‘yicha ishlar faqatgina loyiha va smeta mavjud bo‘lgandagina olib boriladi. Loyiha va smetalar qoida va tarkib, moslashish tartibi haqidagi boshqaruvchi materiallarga mos holda ishlab chiqiladi va bino, inshoot, korxonalarni qurish va rekonstruksiya qilishga loyiha – smeta xujjatlari tasdiqlanadi.

Birlamchi telekommunikatsiya tarmoqlarining faoliyatdagi uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilishni loyihalashni asosan «Aloqa loyiha» Davlat Unitar korxonasiamalga oshiradi. Bundan tashqari loyihalash bo‘yicha ishlar aloqa tarmoqlari operatorlari tomonidan ham olib boriladi. Ularning tarkibigaaloqainshootlariningfaoliyatmaydoni doirasidaularniqurishloyihalarinianiqlovchivaqurilishmaydonlarinitanlashdaishtiroketuvchivaaloqainshootlariniqurishvarekonstruksiyaqilishgatexniksharoitlar (TSH) nituzuvchiloyihabo‘limlari (yokiulargao‘xshashxizmatlar) kiradi.

Loyihalashjarayonidaishchimuloqotga: aloqainshootlariniqurishnirejalashtiruvchibuyurtmachi, (vazirlik, muassasa, aloqaoperatorivab.q.) valoyihaishiniamalgaoshiruvchiboshloyihachi - loyihatashkilotikiradi, bundamaxsusloyihatashkilotlarihamjalbetilishimumkin. Loyihatashkilotlaribuyurtmachibilanbirgalikdatexnik - iqtisodiyasoslashlar (TIA) niishlabchiqaradi.

Buloyihaxujjatidazaruriyatningtexnik - iqtisodiyvasotsialasoslarivauzatishliniyalariniqurishvarekonstruksiyaqilishtartibiberiladi. Bundaqurilishyokirekonstruksiyaqilishnarxini, kapitalqo‘yilmalarningsamaradorliginianiqlashvaularnioptimallashtirishmaqsadidakelgusiqurilishjoylaridatopografik, injener - geologik, gidrologikvaboshqaizlanishlarbajariladi.

Loyihaqarorlariloyihahujjatlariko‘rinishidarasmiylashtiriladi, ularningtarkibivatuzilmasiloyihalashtirilayotganaloqainshootlariningyangiligivamurakkabligi, namunaviyyokiqaytaqo‘llaniladiganloyihalarningvab.q. ningmavjudligibilananiqlanadi.

Namunaviyyokinisbatanmurakkabbo‘lmaganaloqainshootlariniqurishbirbosqichdaamalgaoshadi (birbosqichliloyihalash), uninguchunishchiloyihagaloyihalashgatopshiriq (LT) asosiyloyihaxujjatihisoblanadi.

Loyihalashgatopshiriqboshloyihachibilanbirgalikdabuyurtmachitomonidantuziladi, zaruriyatbo‘yichaesatexnik - iqtisodiyasoslash (TIA) ishlabchiqarilganbosqichdaqabulqilinganqarorlarnegizidamaxsustashkilotlartomonidanhamtuziladi.

Loyihalashgatopshiriqdaquyidagilarko‘rsatiladi:

• 
  loyihalashtirilayotganliniyanomivauniloyihalashuchunasosvaaloqaningyangitarmoqtugunlariniqurishyokimavjudlariniishlatish;
  
• 
  aloqakanallariajratilishikerakbo‘lgan, oxirgitugunvaoraliqpunktlarbelgilanganuzatishliniyasiningyo‘nalishi;
  
• 
  turliierarxiyalarningraqamlioqimlariyokiasosiyraqamlikanallari (ARK) ningtovushchastotalikanallari (TCHK) ningumumiysonigakeltirilgan, uzatiladiganaxborotlarningturivahajmi (telefon, telegrafvafaksimilaloqa, ma’lumotlarniuzatish, Internet, elektronpochta, televidenievaovozeshittirishlari, mobilradioaloqaroumingivab.q.);
  

- raqamliuzatishtizimlarini, kabelturinitanlashvaularnietkazibberuvchimanbalarbo‘yichadastlabkitavsiyalar;

- tarmoqtopologiyasibo‘yichatavsiyalar, uningelementiloyihalashtirilayotganuzatishliniyasibo‘ladi;

- rekonstruksiyanitugatishyokiloyihaquvvatinio‘rganishdavridavaqtliaylanmaaloqanivabirlamchitarmoqningbog‘lovchiliniyalarinitashkiletishbo‘yichatalablar;

- texnikvayordamchibinolarniqurish, manbalarnivaelektrta’minoti, issiqlikta’minotitarmoqlarinivaulargamuhandislikkommunikatsiyaxizmatlariniloyihalashkerakligiasoslari;

- uzatishliniyasiningishonchlilikko‘rsatkilarigatalablarvaularniturlita’sirlardan, shuningdekruxsatsizulanishlardanhimoyalashbo‘yichatadbirlargatalablar;

- uzatishliniyasiningtelekommunikatsiyatarmog‘idagiboshqainshootlarivaularningtarkiblaribilano‘zaroaloqasi;

- favquloddaholatlargatadbirlar;

- uzatishliniyasidanfoydalanishnitashkiletish, ekologiyavaatrofmuhitnimuhofazaqilishbo‘yichatalablar;

- seysmiklik, ekinligruntlarguruhi, suvlivaboshqato‘siqlarvavab.q. haqidadastlabkima’lumotlar;

- kapitalqo‘yilmalarningo‘lchaminibelgilovchiqurilishningmehnatsig‘imi, materialsig‘imivakapitalqo‘yilmalarsamaradorliginingsolishtirmako‘rsatkichlari;

- texnik- iqtisodiyko‘rsatkichlarivamoliyalashtirishmanbalari;

- uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilishning boshlanish va tugatish muddatlari.

- loyiha variantlarini amalga oshirish samaradorligini texnik iqtisodiy baholash;

- telekommunikatsiya tarmoqlarining ekspluatatsiyasi va boshqarishning zamonaviy texnologiyalari;

- taktli tarmoq sinxronizatsiyasi va b.q.

YAngi telekommunikatsiya texnologiyalarini ishlatishda, namunaviy va bunga o‘xshash loyihalar mavjud bo‘lmaganda, aloqaning murakkab inshootlarini loyihalash ikki bosqichda olib boriladi (ikki bosqichli loyihalash). Bunda ishchi loyiha xujjati loyihaning muhim xujjati hisoblanadi.

Loyiha bir qator zarur bo‘limlardan iborat:

- umumiy tushintirish yozuvi;

- ishlab chiqarish texnologiyasi;

- qurilish qarorlari;

- qurilishni tashkil etish;

- aholi turar joylarining qurilishi;

- ishchi xujjatlarni tutish va b.q.

«Umumiy tushintirish yozuvi» loyihalashga boshlang‘ich ma’lumotlarni, texnik-iqtisodiy hisoblarning bajarilish natijalarini va ularni eng yaxshi an’anaviy va xorijiylarining ko‘rsatkichlari bilan taqqosiy farqini ko‘rsatadi. Bu bo‘limda materiallar, yoqilg‘i-energetik va mehnat resurslariga ehtiyoj va ularni ta’minlash yo‘llari haqida ma’lumotlar; ob’ektning tarkibi, qurilish tarkibi, ishga tushirish komplekslari va asosiy ishlarning xajmi, muxandislik tarmoqlari bo‘yicha qarorlar, ekologiya va atrof muhit himoyasi va favqulodda holatlar haqidagi ma’lumotlar bayon etiladi. Loyiha qarorlarining boshqa tashkilotlar bilan muvofiqlik masalalari va talab, norma, qoida, yo‘riqnoma va standartlarning kelgusi qurilishning barcha jabhalarida rioya etilishi, albatta yoritilgan bo‘lishi kerak. Bu xujjatga quyidagi asosiy chizma va sxemalar ilova qilinadi: mavjud va loyihalashtirilayotgan tashqi kommunikatsiyalar va muxandislik tarmoqlari ko‘rsatilgan holat plani; mavjud, loyihalashtiriladigan yoki rekonstruksiya qilinadigan inshootlar, shuningdek chetlashtirish, olib tashlash lozim bo‘lgan inshootlar va b.q. aks ettirilgan asosiy plan sxemasi, plani va trassaning bo‘ylama profili.

«Ishlab chiqarish texnologiyasi» bo‘limiishlab chiqarish – hisob dasturiga, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash va ishlab chiqarishni boshqarish bo‘yicha qarorlarga ega. Loyihaning bu qismi, uzatish liniyalarining uskunalarini texnik ekspluatatsiyasini tashkil etishda axborot texnologiyalarining keng ko‘llanilishi bo‘yicha prinsipial, asosiy qarorlarni aks ettiradi. Bo‘lim texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashning asosiy, prinsipial sxemalari va energiya bilan ta’minlash va aloqani tashkil etishning tuzilish sxemalari bilan uzatib beriladi.

«Qurilish qarorlari» bo‘limi asosiy qurilish qarorlarining qisqacha ta’rifi va asoslariga, ularning zamonaviy qurilish texnologiyalariga mosligiga, shuningdek elektr, portlash, yong‘in xavfsizligi, inshootlarni turli xildagi korroziyalardan himoyalash bo‘yicha, suv bilan ta’minlash, kanalizatsiya, issiqlik, xavoni ventilyasiyasi – shamollatish bo‘yicha tadbirlar ro‘yxatiga, shuningdek favqulodda holatlar bo‘yicha qarorlarga ega.

«Qurilishni tashkil etish» bo‘limida loyiha xujjatlarining tarkibi, xajmi va tuzilishi, uning qurilishni tashkil etish loyihalarini va ishlab chiqarish loyihalarini tuzish bo‘yicha yo‘riqnomalarga mosligi ko‘rsatiladi.

«Aholi turar joylarining qurilishi» bo‘limida bu turdagi qurilishning xajmi va loyihalashtirilayotgan optik uzatish liniyasining ishga tushirish komplekslarini foydalanishga kiritishni ta’minlovchi, qurilish ketma-ketligi o‘rnatilgan detalli rejalashtirish bo‘yicha qarorlar asoslanadi.

Loyiha tugashida smeta xujjatlari va loyiha pasporti tuziladi, bunda aholi turar joylarining qurilishi chiqarib tashlanadi.

«Ishchi xujjatlar» bo‘limi o‘zida ikki bosqichli loyihalashda loyiha xujjatini namoyon etib, qurilish narxini aniqlash va smeta hisoblari to‘plamini va smetani tuzish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar va standart talablariga mos holda bajarilgan, ishchi chizma va smetalarni o‘z ichiga oladi. Ishchi xujjatga qurilish montaj ishlarini ishlab chiqish, texnologik, energetik, transport uskunalarini va ular bilan bog‘liq kommunikatsiyalarni o‘rnatish chizmalari ilova qilinadi.

Loyiha xujjatlarini tayyorlash, uzatish liniyasining kelgusi qurilish sharoitlarini va ularning uskunalarini foydalanishga tushirish sharoitlarini to‘liq o‘rganish maqsadida, izlanish ishlari majmuasini o‘tkazishni talab etadi. Izlanish ishlari iqtisodiy va texnik ishlarga bo‘linadi.

Iqtisodiy izlanishlar qurilish ko‘zda tutiladigan joyning iqtisodiyotini, xom ashyo va yoqilg‘i olish imkoniyatlarini o‘rganish, qurilishni mahalliy materiallar bilan ta’minlash va bo‘lajak korxonaning qurilishi va ekspluatatsiyasida ishlash uchun mahalliy aholini jalb etish maqsadida olib boriladi. Iqtisodiy izlanishlar faoliyatdagi inshootlar haqidagi va ularni kengaytirish yoki rekonstruksiya qilish imkoniyatlari haqidagi axborotlarni beradi.

Texnik muxandislik izlanishlari bo‘lajak qurilish rayonining topografiya, geologiya, metrologiya va boshqa sharoitlarini, ya’ni uning tabiiy sharoitlarini o‘rganish uchun olib boriladi. Bu izlanishlar, bu ishlarni bajarish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan, maxsus izlovchi tashkilot tomonidan bajariladi.

Loyiha va ishchi loyiha tasdiqlangunga qadar, mos keluvchi institutlarga ekspertiza va himoyaga beriladi. Tasdiqlanish xujjatlari bilan birgalikda loyiha – smeta xujjatlarining to‘liq majmuasi buyurtmachi va bosh loyihachida saqlanadi. YAngi tarmoqlarni yaratishda va mavjudlarini modernizatsiyalashda kompьyuterli loyihalash va modellashtirish usullaridan foydalanish, raqobatga qobiliyatli tarmoqlarni qurishga zamonaviy yondashuv hisoblanadi.

Boshlang‘ich ma’lumotlarni o‘zgartirishning soddaligi, grafik ko‘rinishda tasvirlangan ma’lumot va natijalarning aniqligi, natijalarni olish tezligi, loyiha xujjatlarining olinadigan formalarining turliligi sababli loyihalashning zamonaviy kompbyuterli usuli qo‘lda bajarilgandagisidan foydaliligi va qulayligi bilan farqlanadi. Bundan tashqari, kompьyuterli loyihalash optimallashtiruvchi algoritmlarni ishlatish afzalliklari hisobiga loyiha qarorlarining optimallashuvini ta’minlaydi.