1. O’simlik zahari ovqat hazm qilish yo’lining shilliq pardasini qattiq
zararlantiradi. O’simlik zahari bilan zaharlanganlik alomatlari 1-2 soatdan so’ng
4.Mingdevona bilan zaharlanganda bosh aylanib, kuzga har xil narsa ko’rina boshlaydi.
Dunyoda zaharli hayvonlarning 5000dan ortiq turi mavjud. Har yili dunyoda
Turli baliq toksik zaharlanish holatlar 20 ming kishida uchrab, tahminan 200
holatda inson o’limi bilan tugaydi. Zootoksilarning kimyoviy tarkibi xilma xil bo’lib,
ular o’ta zaharli va og`ir patologik sindromlarni chaqiradi. Zootoksiklar
hayvonlarning turli sinflarida ,sodda hayvonlardan sut emizuvchilar sinfiga qadar
reptiliya vakillarining ko’pchiligi zaharlidir.
62
Zahar dushman organizmiga asosan nishlar (asalari, arilar, o’rgimchaklar),
zaharli tishlar (ilonlar) yoki suzgichlar (baliqlarda) yordamida yuboriladi. Bazi bir
a`zolar va to’qimalarda yig`ilgan zootoksinlar tufayli, bu mahsulotlar ovqatga
ishlatilganda o’tkir zaharlanishga sababchi bo’ladi. Hayvon zaharlarining asosiy
tarkibiy qismi proteinlardan iborat bo’lib, ular ferment va polipeptidlardir. Toksinlar
murakkab kimyoviy tuzilishga ega bo’lib, har- xil turdagi zaharli hayvonlarda turli
birikmalar ko’rinishida uchraydi.
Eng zaharli bo’lgan hayvon toksini- tetrodoksindindir (fugu balig`ida). Bu
zahar periferik nerv tizimining o’tkir shikastlanishiga sababchi bo’ladi.
Ko’pchilik hayvon zaharlari tarkibida fermentlar bo’ladi. Fosfolipaza A
2
letsitinni faollashtiradi. Letsitin gemolitik va tsitolitik xususiyatlarga ega bo’lib, ilon
chaqqanda qon va to’qimalarni shikastlaydi.
L-aminooksidaza aminokislotalarni ketonga aylantiradi, keton to’qima
peptidazasini faollashtiradi, oqibatda to’qimalar destruktsiyasi kuchayadi.
Ayrim hayvon zaharlarida glikozidlar bo’lib, avtonom nerv oxirlariga ta`sir
qiladi va bir paytning o’zida nerv, yurak-qon tomir tizimlari va ovqat hazm qilish
tizimini shikastlanishi simptomlarini keltirib chiqaradi.
Ko’pchilik hasharotlar chaqqan paytda kuchli organik kislotalar ajratadi,
oqibatda kimyoviy quyish tipidagi toksik dermatitni rivojlantiradi.
Zaharli hayvonning jinsi va yoshi, uning oziqlanishi va rivojlanish sharoiti, yil
fasllari va yashash muhiti zaharlanishning toksikligiga ta`sir qiladi. Hayvonlarning
og`zi orqali ajraladigan zaharlar odatda xujum qilish uchun xizmat qiladi va og`riqqa
sababchi bo’ladi. Bu zahar hayvonning boshqa qismlaridan ajraladigan zaharlarga
qaraganda kuchliroq bo’ladi.
Hayvon
zaharlarining
tarkibi
asosan
oqsildan
iboratligi,
ularning
neyrotoksikligi – markaziy va periferik nerv tizimini shikastlashi, yurak ritmi va
o’tkazuvchanligini buzilishi, qon tizimi, shu jumladan, eritrotsit va trombotsitlarning
ishdan chiqishi bilan kuzatiladi.
Ilon zaharining odam organizmiga ta`siri zaharli hayvonlar toksinining tipik
ta`siri sifatida ko’rib chiqish mumkin. Markaziy nerv tizimining shikastlanishi
karaxtlik, intoksikatsion psixoz simptomlari, tomir tortishi, tutqanoq sindromlari,
periferik parezlar ko’rinishida bo’ladi. Og`ir zaharlanish nafas olishning buzilishi,
xushdan ketish, gemodinamikani buzilishi (kollaps) va tana temperaturasining ortishi
bilan xarakterlanadi. Toksikozning asorati trombogemorragik sindrom (teriga qon
quyilishi, qon ketish, anemiya) ko’rinishida bo’ladi. Ilgari ilon chaqqan yoki
zaharlanganlarda anafilaktik shok bo’lishi mumkin. Toksikozlar bolalarda juda og`ir
kechadi.
Zaharli hayvonlar chaqqan joyda to’qimalarning shishi, giperemiya, gematoma
juda tez rivojlanib, oyoq-qo’l ishdan chiqadi va kuchli og`riq bo’ladi.
Hayvon zaharlari bilan zaharlanganda kompleks davo choralari qo’llaniladi
(simptomatik, detoksikatsion va spetsifik). Asosiy spetsifik tez yordam spetsifik
mono- va polevalenili zardoblar yuborishdan iborat.
www.ziyouz.com kutubxonasi
63
Ilon chaqqanda 500-1000 TBda ilon zahariga qarshi zardob muskullar orasiga
yuboriladi. Og`ir xollarda esa – ikki marta. Eng yaxshi samara zardob ilon
chaqqandan so’ng birinchi kuni yuborilganda kuzatiladi.
Zaharli xasharotlar (qoraqurt, chayon, tarantul) chaqqanda qoraqurtga va
chayonga qarshi zardob 500-2500 TBda yuboriladi. Agar bu zardob bo’lmasa, ilon
zahariga qarshi zardobni yuborish mumkin.
Bundan tashqari ilon chaqqanda qoqsholga qarshi zardob (profilaktika
maqsadida) va (1000 TB/1 sutkada) geparin buyuriladi. Detoksikatsion samara
venaga albumin eritmasi va gemodez yuborilganda yuqori darajada bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: