Tog‘ jinslarining asosiy xossalari Reja

Sinfi	Guruhi	Asosiy xususiyatlarning nomlanishi	SHartli belgila-nishi	Ayniqsa ko‘p qo‘llaniladi-gan birligi	SI birliklar tizimidagi birligi
SI birliklar tizimidan o‘tish koeffitsienti
Zichlik	Gravita-sion	Solishtirma og‘irlik Hajmiy og‘irlik Solishtirma massa Zichlik	0  0 	g.kuch/cm^3 g.kuch/cm^3 g/cm^3 g/cm^3	N /m^3 - - kg/m^3	0,981∙10^4 - - 10^3
	Struk-turaviy	Umumiy g‘ovaklik Ochiq g‘ovaklik G‘ovaklik koef.	P P0 KP	% % -	% % -	1 1 1
Mexanik	Mustahkam-lik	Bir o‘q bo‘ylab siqilishga mutahkamlik Bir o‘q bo‘ylab cho‘zilishga mutahkamlik Ilashish Ichki ishqalanish burchagi	[sj ] [r ] [0 ] 	kg.kuch/cm^2 kg.kuch/cm^2 kg.kuch/cm^2 gradus	Pa Pa Pa rad	0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5 /180
	Deforma-siyaviy	Egiluvchanlik moduli Ko‘ndalang deformatsiyala-nish koeffitsienti Siljish moduli Har tomonlama siqilish moduli Deformatsiya moduli	E  G K MDEF	kg.kuch/cm^2 - kgs/cm^2 kg.kuch/cm^2 kg.kuch/cm^2	Pa Pa Pa Pa Pa	0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5
	Akustik	To‘lqinlarning massivda tarqalish tezligi bo‘ylama ko‘ndalang yuzaviy So‘nish koeffitsienti	VPm VSm VLm 	sm/s sm/s sm/s sm^-1	m/s m/s m/s m^-1	10^-2 10^-2 10^-2 1
	Reologik	Siljuvchanlik parametrlari Sustlashish davri	P; t0	c^^-1 yil	c^^-1 s	1 31.5 10^6
Kon-texnologik		Qattiqlik koeffitsienti Maydalanish koeffitsienti Ishqalanish koeffitsienti	f Kp ftr	- - -	- - -	1 1 1
Issiqlik	Tuzilish holati	Issiqlik o‘tkazuvchanlik Temperatura o‘tkazuvchanlik Solishtirma issiq.sig‘imi Temperatura koeffitsientiCHiziqli kengayish Fazaviy almashinish tempuraturasi Solishtirma erish issiqligi	 a S  Tf L	kkal/(m s^0S) m^2/s kkal/(kg ^0S) 1/ ^0S ^0S kkal/kg	Vt/(m K) m^2/s Dj/(kg K) 1/ K - ^0K Dj/kg	1.163 10^4 10^3 1 273.15+^0S 4.1868 10^3
Elektro-magnit	Elektr	Solishtirma hajmiy elektr qarshiligi Dielektrik o‘tkazuvchanlik Elektr yo‘qolishining tangens burchagi Elektr mustahkamlik	v  tg Epr	Om sm - - kV/sm	Om m - - V/m	10^-2 1 1 10^5
	Magnit	Magnit ta’sirlanuvchanlik Magnit o‘tkazuvchanlik Magnitlanib qolishlik Koersitiv kuch	  Ir Hc	ed. SGS - ed. SGS A/m	ed. SI - A/m^2 A/m	4 1 10^-3 1
Radiatsion		Tabiiy radioaktivlik Gamma nurlarning chiziqli yutish koef. Neytronlar yutilishining samarali yuzasi Neytronlar tarqalishining samarali yuzasi	A K P R	1/s sm^-1 sm^2 sm^2	1/s m^-1 m^2 m^2	1 10^2 10^-4 10^-4

Tog‘ jinslarining mustahkamlik xossalari.

Tog‘ jinslarining mustahkamlikxossalari erning gravitatsion maydoni ta’siri natijasida yuzaga keladi. O‘z navbatida ularquyidagi ikki guruhga bo‘linadi: gravitatsionvastrukturaviy.Tog‘ jinslarining gravitatsion xossalariga solishtirma ₀va hajmiy og‘irlik, strukturaviy xossalarga esa ularning solishtirma massasi₀, zichlik, umumiy g‘ovaklikPvaochiq g‘ovaklikP₀, hamda g‘ovaklik koeffitsientiK_pkiradi.

Solishtirma og‘irlik–deb qattiq fazadagi tog‘ jinsi og‘irligining o‘z hajmiga nisbatiga aytiladi:

(1)

bu erda: G_T i V_T–qattiq fazadagi tog‘ jinsi namunasining og‘irligi va hajmi.

Tog‘ jinslari solishtirma og‘irligining ko‘rsatkichi jins hosil qiluvchi minerallarning solishtirma og‘irligiga bog‘liq bo‘lib, odatda 2,5÷5,0 gs/sm³oraliqda o‘zgaradi.

Hajmiy og‘irlik – deb tog‘ jinsining asosiy fazalari (qattiq, suyuq va gaz holatdagi) majmui og‘irligining aniqlanayotgan ushbu fazalardagi hajmiga nisbatiga aytiladi:

(2)

bu erda: G –tog‘ jinsi fazalari majmuining og‘irligi; V–tog‘ jinsining aniqlanayotgan fazadagi hajmi.

Hajmiy og‘irlik – bu tog‘ jinsining tarkibi va strukturasiga bog‘liq bo‘lgan, ko‘pincha tez-tez foydalaniladigan mustahkamlik xosasidir.U har doim solishtirma og‘irlikdan kichik bo‘ladi, ba’zi-ba’zida esa o‘ta mustahkam tog‘ jinslarining hajmiy og‘irligi solishtirma og‘irligiga juda yaqin bo‘ladi.

Solishtirma massa (vazn) – bu tog‘ jinsining qattiq fazadagi massasi va shu fazadagi hajmi orasidagi munosabat hisoblanadi:

(3)

bu erda: m_Tva V_T– namunaning qattiq fazadagi massasiva hajmi.

Zichlik(hajmiy massa)tog‘ jinsining vazn birligi va (tog‘ jinsi tarkibidagi qattiq, suyuq va gazsimon fazalari) hajmi orasidagi munosabat bilan aniqlanadi:

(4)

bu erda: m– barcha fazalar majmuidagi tog‘ jinsi massasi; V–tog‘ jinsining aniqlanayotgan fazadagi hajmi.

Tog‘ jinslarining solishtirma massasva zichligi ularning solishtirma va hajmiy og‘irliklari orqali ham ifodalanishi mumkin:

(5)

(6)

bu yerda:g– jismning erkin tushish tezlanishi.

Zichlik solishtirma va hajmiy og‘irliklardan farqli ravishda aniq fizik maqsadlardagi moddaning parametri hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:


1. Qodirov M.X., Shoraxmedov Sh.Sh. “Geologiyadan amaliy mashg’ulotlar”. Toshkent 1984 yil.

2. Boboxo’jayev I.I “Geologiya asoslari”. Toshkent 1978 yil.

3. Hayitov O.G’ “Geologiya”. Toshkent. “Turon-Iqbol” 2005 yil

4. B.Toshmuhammedov. “Umumiy geologiya”. “Noshir” 2011 yil