“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга 
кўтарамиз. 1-жилд, - Т.: Ўзбекистон, НМИУ. 2017.-592 б. 
2. Мусурмонова О. Маънавий кадриятлар ва ёшлар тарбияси. – Т.: Ўқитувчи, 1996. – 97 б. 
 
 
 
 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
164 
“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
TARIYX SABAQLARINDA OQIWShILARDIŃ OYLAW, PIKIRLEW HÁM 
ANALIZLEW KÓNLIKPELERIN RAWAJLANDIRIW USILLARI
(
IX KLASS ÓZBEKSTAN TARIYXI SABAQLIǴI MISALINDA) 
 
Bauetdinov Rawaj Ayapbergenovich-docent, tariyx ilimleri kandidatı 
Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq bilimlendiriw xızmetkerlerin qayta tayarlaw hám 
olardıń qánigeligin arttırıw Aymaqlıq orayı 
Ulıwma orta bilimlendiriwdiń mámleketlik bilimlendiriw standartınıń maqset hám 
wazıypaları, tiykarǵı principlerinde oqıwshılarǵa bilim beriwde innovaciyalıq usıllardan 
paydalanıw belgilep berilgen. Solay eken, hár bir oqıtıwshı óziniń pedagogikalıq iskerliginde 
oqıtıwdıń jańa usılların paydalanıp sabaqlardı shólkemlestiriwi talap etiledi [1]. Biraq, tilekke 
qarsı, pánlerdi oqıtıwda interaktiv metodlardı durıs tańlaw, olardan maqsetli paydalanıw 
barısında pán muǵallimlerinde ayrım mashqalalar bar ekenligi sır emes. 
Solay eken, biz óz maqalamızda pán oqıtıwshılarına óz iskerliginde járdem beriwshi 
tariyx sabaqlarında oqıwshılardıń oylaw, pikirlew hám analizlew kónlikpelerin 
rawajlandırıwshı metodlardı kórip ótemiz. 
Aqılıy hújim (breystorming – miyler boranı) – metodı ámeliy yaki ilimiy problemalardı 
sheshiw, pikirlerin jámáátli túrde generatsiya etiw usılı bolıp, bul metodtı birinshi márte 1939-
jılda A.F.Osborn qollanǵan [2, Muhamedov W, Usmonboeva M, Rustamov S. 11-bet]. Bul 
metod dáslep ideyalar banki dep atalǵan. Ol mashqalalardı tómendegishe sheshiwge 
tiykarlanadı:
 -
mashqalalı jaǵday jaratıw: 
- ideyalardı qáliplestiriw; 
-eń jaqsı ideyalardı tekseriw, bahalaw hám onı sheshimin tabıw boyınsha ilájı barınsha 
kóp, bazı da pútkilley kútilmegen ideyalardı beriw ushın qolaylı shárayat jaratılıwı Aqılıy 
hujim metodı nátiyjeliligin támiyinleydi
.
“Aqılıy hujim” metodın ámelge asırıwda tómendegi qaǵıydalarǵa ámel etiliwi kerek, 
birinshiden, aldıǵa súrilgen ideyalar bahalanbaydı hám kritikalanbaydı, ekinshiden, jumıs 
sıpatına emes, sanına qaratıladı, ideyalar qansha kóp bolsa, sonsha jaqsı, úshinshiden, qálegen 
ideyalardı mumkin bolǵanınsha keńeyttiriw hám rawajlandırıwǵa qaratıladı, tórtinshiden, 
mashqala sheshiminen uzaq ideyalarda qollap-quwatlanadı hám barlıq ideyalar jazıp barıladı, 
besinshiden, hujim”di ótkeriw waqtı anıqlanadı hám oǵan ámel qılınıwı kerek, altınshıdan, 
beriletuǵın sorawlarǵa qısqasha (tiykarlanbaǵan) juwaplar beriw kózde tutılıw kerek. 
Qıyın jaǵdaylardan qutılıw ilajların tabıwǵa, mashqalanı kóre biliw shegarasın 
keńeyttiriwge, pikirlewdiń bir qıylılıǵın joq etiwge hám keń kólemde pikirlewge imkaniyat 
jaratıw, mashqalanı sheshiw protsessinde gúresiw ortalıǵınan birge islesiw keypiyatına ótiw 
hám topardı jáne de birlestiriw aqılıy hújimniń tiykarǵı wazıypası esaplanadı. 
Bul metodtı tariyx sabaqlarında tema mazmunınan kelip shıqqan halda paydalansaq 
boladı. Mısalı, oqıwshılarǵa 9-klass O`zbekstan tariyxı páninde Patsha Rossiyasınıń Orta 
Aziyaǵa basqınshılıq siyasatı temasın oqıtıwda paydalansaq, oqıwshılarǵa patsha Rossiyası 
basqınshılıǵı aldındaǵı Orta Aziya xanlıqlarınıń siyasiy, social-ekonomikalıq hám áskeriy 
halatı haqqında maǵlıwmatlar berilip, tema mazmunı túsindiriledi [3, Tillaboev S., Zamonov 
A. 19-bet]. Bunnan soń oqıwshılarǵa tómendegi soraw menen múrájat etiw múmkin. 
Oqıwshılar qanday jol tutqanda patsha Rossiyası basqınshılıǵınıń aldın alıw múmkin edi dep 
oylaysız? Oqıwshılar berilgen soraw átirapında pikir júritedi hám sol dáwir kóz-qarasınan 
kelip shıqqan halda pikirlep ózleriniń ideyaların, pikirlerin aytadı. 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
165