“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

Әдебиятлар 
1.
А.К.Мунавваров «Педагогика» Тошкент 1996 йил. 
2.
Қ.Қосназаров, А.Пазылов, А.Тилегенов «Педагогика» «Билим» Нөкис 2009 
 
 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
149 
“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Ádebiy shıǵarmalardı oqıtıwdıń bazı bir máseleleri. 
 
Mangitbaeva Zayfun Uzakbaevna - QR XBXQTOQA aymaqlıq orayı Mektepke shekemgi, 
baslawısh hám arnawlı tálim metodikası kafedrası oqıtıwshısı
Baslawısh klasta oqıwshılar hár túrli janrdaǵı ádebiy shıǵarmalar menen gúrriń, qosıq, 
ertek, tımsal, naqıl-maqallar, jumbaqlar, analizler, ilimiy jámiyetlik maqala hám ocherkler 
menen tanısadı. Olar ádebiy shıǵarmalardı kútá súyip oqıydı. Sebebi, ádebiy shıǵarmalarda 
tipikalıq ómir kórinisleri obrazlar arqalı sózlerdiń sıyqırlı kómegi menen súwretlenedi. Bul 
oqıwshılarǵa ómirdi durıs tanıp biliwde, óz ana tilinıń bay ǵaziynesine tereń úyreniwge 
járdem beredi. Baslawısh klass oqıwshıları, ásirese ertek hám gúrrinlerdi oqıwdı unatadı. 
Shıǵarmadaǵı súwretlengen personajlardıń hár túrli háreketleri oqıwshılarda janlı 
qızıǵıwshılıq payda etip, olardıń dıqqatın ózine tartadı. Oqıwshılardı unamlı ádebiy 
qaharmannıń ómirdegi tabısları, onıń pidákerligi súysindirse, onıń qayǵısı isiniń 
kelispewshiligi oqıwshılarda kewil gúizelisin payda etedi. Al, unamsız personajlardıń 
háreketi oqıwshılarda olardı jek kóriwshilik, ol háreketlerdi ayıplap, olardan beziniwshilik 
sezimin rawajlandıradı. Ádebiy shıǵarmalar oqıwshılardıń súwretlengen háreket, kartinalarǵa 
ózlik kóz qarasın, qatnasıǵın hám ózlik túsinigin oyın qáliplestiriwge tásir etedi. Bulardıń 
hámmesi tárbiyalıq háreketlerde kútá áhmiyetli.
Ádebiy shıǵarmalardıń bunday ayrıqshalıqları baslawısh klaslarda olardı oqıtıwda 
ózlik metodikasın belgilewdi talap etedi.
Naqıl- maqallardı oqıw. Baslawısh klass oqıwshılarınıń “Oqıw kitabında” basqa da 
ádebiy shıǵarmalar menen bir qatarda hár túrli naqıl-maqallar da kiritilgen. Olar belgili bir 
tema mazmunına baylanıslı ornalastırılǵan. Naqıllardaǵı tereń mánili pikirler aldınǵı ótilgen 
tema mazmunına baylanısıp onı juwmaqlawshı oy sıpatında berilgenlikten oqıwshılardıń 
túsinigin rawajlandırıwda áhmiyetli. 
Naqıllar oqıwshılardı turmıstıń hár túrli qubılısına xalıqtıń óz ómir tájiriybesinen 
payda etken estetikalıq danalıq pikirleri menen tanıstırıp, oqıwshılardıń ómirge kóz-qarasın 
rawajlandırıwda, sózlik quramın bayıtıwda kútá áhmiyetke iye. Olar oqıwshılarǵa unamlı 
hám unamsız háreketlerdi ayıra biliwge, ádep-ikramlılıq háreketleriniń ómirdi 
gózzallandırıwshı qásiyetin sezinip, onı óz ómirine endiriwde, ádep-ikramsız háreketlerdiń 
biziń sanamızǵa jat ekenin túsinip, onnan saqlanıwǵa járdem etedi. Oqıwshılardıń tábiyattaǵı, 
ómirdegi qubılıslardı baqlawshılılıǵın rawajlandıradı. Olardıń sóylew tilin bayıtıp, ana tilin 
súyiwshiligine tárbiyalaydı. Al, bul naqıldaǵı tereń mánili oy pikirdi oqıwshılardıń sezimine 
qabıllaytuǵınday etip ashıp beriwdi talap etedi.
Mektep tájiriybesi, naqıllardı qanday bolmasın bir tekst penen baylanıstırmay, jeke 
ózin ótıw barısında oqıwshılardıń naqıllardıń tásirliligin aytarlıqtay sezinbeytuǵınlıǵın 
kórsetiwde. Sebebi, naqıllar ózleriniń anıq obrazlılıǵına qaramastan jeke jaǵdaydan 
abstraktanǵan ideyanı qamtıydı. Baslawısh klass oqıwshıları ózleriniń psixologiyalıq jas hám 
rawajlanıw ayırıqshlıǵına baylanıslı bul ideyanı konkret situaciyasız, kerekli mısallar menen 
dálillenip, tastıylanbasa, tolıq ayqın qabıllay almaydı. Naqıllardı belgili bir temaǵa 
baylanıstırıp ótiw barısında ondaǵı danalıq oydı hám onı qollanıw xarakterin jaqsı túsinip 
qabıllaydı. Sonlıqtan da, naqıldaǵı oydı oqıwshılarǵa jetkiziw ushın muǵallimge sabaq 
barısında naqıllar menen islesiwdi qalay alıp barıw kerekligin kórsetiw, muǵallimniń jumısı 
dóretiwshilik penen shólkemlestiriwine járdem beredi dep oylaymız. Mısalı, “Berseń alasań, 
ekseń orasań” naqıl maǵanasın muǵallim aldınǵı sabaqlarda ótilgen “Gúz kórinisi”, “Altın”, 
“Gúz” temalarınıń, mazmunına, oqıwshılardıń alǵan bilimlik túsinigine baylanıstırıp ashtı. 
Olardıń túsinigin anıqlaw ushın mınaday sorawlar beredi.

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
150