“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Күндизлери парлап қуяштай –
Тыным билмей жанарман халқым. 
Кеӊ саҳраӊда түнлери айдай –
Жулдыз болып турарман халқым. 
Қолларынызда тиллә саз болып, 
Йош боларман кеўилиӊизге, 
Ҳикметли сѳзлер – «Ҳамса» болып, 
Қуйыларман қәлбиӊизге. 
Субханаллаҳ, алҳамдиллуллаҳ!. 
Ҳамсашылық Жақын ҳәм Орта шығыс халықлары әдебиятында узақ ҳәм 
қурамалы тарийхқа ийе болған әдебий дәстүр есапланады. Бул әдебий дәстүр атақлы 
азербайжан шайыры Низамий Генжавийдиӊ (1141-1209) дѳретиўшилигинен басланып, 
сонынан ҳинд әдебиятында Хисраў Деҳлавийдиӊ (1253-1325), парсы-тәжий 
әдебиятында Абдураҳмон Жомийдиӊ (1414-1492), соӊынан ѳзбек әдебиятында Алишер 
Наўайыныӊ (1441-1501) дѳретиўшилигинде даўам етип, дүнья әдебиятында ѳзиниӊ 
жанрлық, идея-тематикалық, поэтикалық ѳзгешеликлери менен оныӊ авторлары даӊқ-
мәртебеге ийе болғанлығы белгили. Оннан соӊғы дәўирлерде де Ҳамса дѳретиўге 
түрли еллердиӊ шайырлары түрлише жантасқанлығы мәлим. Әлбетте, оларда ҳәр бир 
елдиӊ социаллық турмыс тәризи, мәденияты, турмыс тәшўишлери ѳзлери жасаған 
дәўирдиӊ деӊгейинен алынып, ѳзгеше сәўлеленген. ХХ әсирдеги қарақалпақ 
әдебиятында соӊғы ўақытлары бул дәстүрди Абулқасым Ѳтепбергенов даўам етип 
келген болса, ХХI әсирге келип, дѳретиўши ҳаял-қызлар арасынан талантлы шайыр Рая 
Ернашеваныӊ бул жанрға қол урыўын қоллап-қуўатласақ болады. Әлбетте, Рая 
Ернашеваныӊ «Ҳамса» сын жоқарыда атлары атап ѳтилген уллы алплардыӊ «Ҳамса» 
лары менен теӊ қойып, баҳаламақшы емеспиз. Бул китап басылып шыққаннан соӊ 
китап оқыўшылары менен әдебият изертлеўшилери ѳз баҳасын берери анық. Деген 
менен глобаль интеграция ҳәм интенсив раўажланыў процесслери кешип атырған әйне 
пайытта ҳәзирги дәўир қарақалпақ әдебияты идея-тематикалық, жанрлық ҳәм 
формалық жақтан да жәҳән халықларыныӊ кѳркем ойлаўы менен болмысына аяқ 
қосыўын дәўир талап етпекте. Усы кѳзқарастан алып карайтуғын болсақ, жаӊа 
жанрлардыӊ туўылыўы, ямаса ески жанрлық формалардыӊ жаӊарып, жаӊаша мазмунда 
сәўлелениўи тәбийғый қубылыс есапланады.
Рая Ернашеваныӊ биз сѳз етип отырған «Ҳамса» сы ѳз ишине үлкен бес дәстанды 
алады. Биринши дәстан: «Кеш келген муҳаббат яки «Ер жигитлер жыламайды»; 
Екинши дәстан: «Күтиў»; Үшинши дәстан: «Толғаў»; Төртинши дәстан: «Аналар 
тәрийпи»; Бесинши дәстан: «Пайғамбарлар қәсийетлеринен» деп аталған үлкен бес 
бѳлимнен турады.
Шайыр биринши дәстанында турмыста кѳрип, еситкен ҳәдийселерге сүйенип, 
инсан қәлбине ҳүким жүрмеслигин, зорлық пенен ҳүким жүргизиўдиӊ кеширилмес 
қәте екенлигин дәстанныӊ бир неше қаҳарманларыныӊ тәғдирине тийисли ѳмир 
ҳәдийселери тийкарында үлкен толқыў, үлкен тебренис пенен кѳркем сәўлелендиреди. 
Екинши дәстанында болса, атамасынан кѳринип турғанындай, биринши ҳәм екинши 
жәҳән урысы жылларында қырғын саўашларда шейит кеткен ел перзентлериниӊ 
изинде қалған қостарлары менен балаларыныӊ жетимлик пенен жесирликтиӊ аўыр 
зардабын бастан кеширседе перзентлерине дурыс тәлим-тәрбия берип қатарға 
қосқанлығы, урыс майыбы менен урыста қаза болған аталарымыздыӊ ѳмирлик 
жолдаслары аналарымыздыӊ бойында жәмленген опадарлық пенен садықлықты, 
меҳирлилик пенен мириўбетти жоқары улығлап жырлаған. Үшинши дәстан: «Толғаў» 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
219