“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

 
 
TA‘LIM TIZIMIDA AXBOROT -KOMMUNIKATSIYA 
TEXNOLOGIYALARINING EVOLYUTSIYASI TARIXI 
Tajetova Damexan Genjebaevna - Qoraqalpog'iston Respublikasi xalq ta'limi vazirligi 
yonidagi Respublika ta'lim markazining amaliy fanlar metodisti 
Ta’lim tizimida innovatsion texnologiyalarni qo‘llashga qiziqish va zamonaviy 
usullarni joriy etishga e’tibor kun sayin kuchaymoqda. Sababi, ilgari o‘quv maqsadi 
yoshlarning tayyor bilimlarni o‘zlashtirib, yodlab olishiga qaratilgan edi. Endi zamonaviy 
texnologiyalar ularni bilimni o‘zi qidirib topishga, mustaqil xulosalar chiqarishga 
o‘rgatmoqda[1].
Bilim – predmet sohani tavsiflovchi bilimlar bazasida saqlanuvchi axborot ko‘rinishi 
hisoblanib, ob‘yektni to‘la tavsiflashni ta‘minlash shartlarini qanoatlantirishi lozim. 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
117 
“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Keyingi yillarda elektron o’quv adabiyotlarini yaratish va elektron lug’atli-ma’lumotli 
materiallarni ishlab chiqish keskin rivojlandi. Elektron o’quv nashrlarni tarmoq orqali 
tarqatish imkoniyati yaratildi. Elektron o’quv adabiyotlarining yana bir ahamiyatli jihati 
shundaki, undagi o’quv materiali, tasviriy materiallar eskirmaydi va emirilmaydi, saqlash 
uchun ko’p maydon va hajmni talab etmaydi. Elektron o’quv adabiyotlarni yaratish bosma 
nashrlardan ko’ra sezilarli darajada oshib bormoqda. Statistik ma’lumotlarga ko’ra jahon 
miqyosida bosma mahsulotlarni ishlab chiqarish 60-70 % dan 35-50 % ga kamaydi. Elektron 
nashrlar ishlab chiqarish hajmi 25-30% ga ortdi.
Agar 
axborot 
-kommunikatsiya 
texnologiyalarining 
evolyutsiyasi 
axborot 
texnologiyalarining belgisi sifatida axborotni qayta ishlash vositalarini tanlasak, u holda AKT 
rivojlanishining quyidagi bosqichlarini ajratish mumkin[2]
1) Insoniyat tarixidagi birinchi bosqich eng uzoq bo'lgan va uning boshlanishini shartli 
ravishda ma'lumot uzatish usuli sifatida inson tilining paydo bo'lishi (taxminan 100 ming yil 
oldin) deb hisoblash mumkin. Uning asosiy bosqichlari yozuvning paydo bo'lishi (5-6 ming 
yil oldin), axborot tashuvchilarning yaxshilanishi (tosh, loydan yasalgan planshetlar, papirus, 
pergament, qog'oz), kutubxonalarning paydo bo'lishi (axborot to'planish markazlari), matbaa 
( XV asr), bu axborot texnologiyalariga ommaviy faoliyat shaklini berdi (katta tirajli kitoblar, 
jurnallar, birinchi entsiklopediyalar - alifbo asosida statsionar axborot qidiruv tizimlarining 
bir turi), pochta aloqasi. barqaror xalqaro aloqa. Bu bosqich taxminan 19 -asrning o'rtalarida 
tugaydi. Shunday qilib, bu bosqichning xarakterli xususiyati (asosan kech bosqichida) 
"qo'lda" axborot texnologiyalari bo'lib, uning asboblari qalam, siyoh qutisi va kitob bo'lgan. 
Aloqa "qo'lda" jo'natmalar, xatlar, paketlarni kurer yoki pochta orqali etkazib berish orqali 
amalga oshirildi. Ushbu bosqichdagi texnologiyaning asosiy maqsadi - kerakli shaklda 
ma'lumot berish.
2) Ikkinchi bosqich 19 -asr o'rtalaridan 20 -asrning 50 -yillariga qadar davom etadi. 
XX asrning telegraf (1832), telefon (1876), radio (1895), kino (1895), simsiz tasvirni uzatish 
(1911), sanoat televideniyasi (1920 -yillarning oxiri) kabi texnologiyalar va 
kommunikatsiyalarning paydo bo'lishi bilan tavsiflanadi. asr). 
Bu mexanik va elektrotexnologiyalarning kombinatsiyasi bilan tavsiflanadi, ular 
axborotni yanada murakkab etkazib berish vositalari bilan jihozlangan. Ushbu bosqich uchun 
asboblar - mexanik yozuv mashinkalari, telefon, ovoz yozuvchisi va boshqalar. Ushbu 
AKTlarning paydo bo'lishi bilan axborotni foydalanuvchilarga qulayroq shaklda jamlash, 
saqlash va yuqori tezlikda uzatish tizimini yaratish boshlandi. Bu axborotni texnik, ijtimoiy 
va iqtisodiy taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchiga aylantirdi. Axborot butun insoniyat 
iste'molchisi bo'lgan sivilizatsiyaning mazmuni va ommaviy mahsuloti jihatidan eng 
qimmatli narsalardan biriga aylanmoqda.
3) 40 -yillarning oxiridan XX asrning 60 -yillari oxirigacha AKT rivojlanishining uchinchi 
bosqichi boshlanadi - qog'ozsiz, asboblar to'plami tegishli dasturlarga ega bo'lgan katta 
kompyuterlardan, elektr yozuv mashinkalaridan, nusxa ko'chirish mashinalaridan, ko'chma 
audiodan iborat edi. va video uskunalar. Axborot texnologiyalarining maqsadi axborotni 
taqdim etish shaklidan uning mazmunini shakllantirishga o'tishni boshlaydi.
4) 70 -yillarning boshidan 20 -asrning 80 -yillari o'rtalariga qadar "elektron" texnologiyalar 
tobora ommalashib bormoqda, ularning asboblari katta kompyuterlar va ular asosida 
yaratilgan avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari (ACS), va ular bilan jihozlangan axborot 
qidiruv tizimlari. asosiy va maxsus dasturiy tizimlarning keng doirasi. Ushbu texnologiyalarni 
qo'llashda tortishish markazi tobora ijtimoiy hayotning turli sohalarida, xususan, tahliliy 
ishlarni tashkil qilishda, axborotni boshqarish uchun axborotning mazmunli tomonini 
shakllantirish tomon burilmoqda. 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
118