Tlewmuratov M. Berdiev J. T. Tlewmuratova Z. Qaraqalpaqstan tariyxɩ 8-klass No`kis -2013

Sorawlar ha`m tapsɩrmalar: 
1 
Qaraqalpaqstan jerinde jaylasqan qorg‗an ha`m qalalardɩn` atlarɩn atap ko`rsetin`. 
2 
1804-jɩlɩ Xiywa xanɩ Eltuzer ku`shli diywal menen qorshalg‗an qorg‗andɩ basɩp alɩw ushɩn 
onɩn` diywallarɩn qɩyratɩwg‗a buyrɩq beredi. Bul qaysɩ qala? 
3 
XIX a`sirde qaraqalpaqlardɩn` tiykarg‗ɩ qonɩsɩ awɩllar bolg‗an. Bul awɩllar qanday jaylardan 
du`zilgen? 
4 
Qaraqalpaqlar o`zlerinin` jaylarɩn qanday materiallardan qurg‗an? 
5 
Qaraqalpaqlarda ayrɩqsha arxitekturalɩq usɩllarda qurɩlg‗an qanday esteliklerdi bilesiz? 
6 
Qon`ɩrat qalasɩnda qansha meshit-medreseler bolg‗an? 
7 
Qaraqalpaqlardɩn` er adamlarɩnɩn` kiyimleri tuwralɩ aytɩp berin`. 
8 
Qaraqalpaq hayal-qizlarɩnɩn` kiyetug‗ɩn kiyimleri tuwralɩ ne bilesiz? 
9 
Qaraqalpaqlarda jas qɩzlar neshe jastan baslap ha`r tu`rli kiyim-kenshekler tigiwge 
u`yretilgen? 
§14. MILIY TAG‘AMLAR, XALƖQTƖN` U`RIP-A`DETLERI, BAYRAMLARƖ HA`M 
XALƖQ KALENDARƖ. RUWXƖY MA`DENIYATƖ
Qaraqalpaqlar o`zlerinin` jaylasqan geografiyalɩq ortalɩg‗ɩnɩn` mu`mkinshiliklerinen 

---

paydalanɩp, diyqanshɩlɩq, sharwashɩlɩq ha`m balɩqshɩlɩq penen bir qatarda olardɩn` barlɩg‗ɩ menen 
de shug‗ɩllang‗an. Usɩg‗an baylanɩslɩ qaraqalpaqlardɩn` miliy tag‗amlarɩ da o`zlerinin` o`ndirgen 
o`nimine baylanɩslɩ bolg‗an.
Da`nli o`simliklerden qaraqalpaqlar arasɩnda biyday, ju`weri u`lken a`hmiyetke iye 
bolg‗an. Biyday ha`m ju`weri unɩnan qamɩr iylenip, nanlar japqan. Biyday unɩnan pa`tir, sho`rek, 
bawɩrsaq, shelpek pisirgen, ju`weri unɩnan geshir ha`m asqabaq qosɩlɩp zag‗ara japqan. Nanlar 
tandɩr ha`m qazanlarda jabɩlg‗an. Bawɩrsaq, shelpek bayram, ma`resim ku`nleri, sonday-aq ata-
babalar ruwxɩna arnalg‗an iyis ku`nleri pisirilgen. 
Bunnan basqa gu`rishten palaw, sha`wle pisirgen. Ma`sh, lobiya ha`m gu`rish qosɩlɩp 
ma`shaba go`je pisiri, .og‗an mal su`tinen tayarlag‗an qatɩq, su`zbe, toraq qosɩp paydalang‗an. 
Qaraqalpaq awqatlarɩ arasɩnda su`tli tag‗amlar u`lken a`hmiyetke iye bolg‗an. Mal 
su`tinen balalar ushɩn su`ykimli bolg‗an su`t go`je tayarlag‗an. Su`t pisirilip, onnan qatɩq 
uytɩlg‗an. Su`t ha`m qatɩq qaymaqlarɩnan gu`bide pisilip, sarɩ may, ayran tayarlag‗an. Ayran 
jazdɩn` ɩssɩ ku`nleri sho`ldi qandɩrɩwshɩ ishimlik esabɩnda ishilgen. Sarɩ mayg‗a tarɩdan 
tayarlag‗an so`k qosɩlɩp, may so`k islengen. May so`k kelin tu`siriw toylarɩnda, shashɩw toylarda 
ha`m bayram ku`nleri tayarlang‗an. 
Mal su`tinen bulardan tɩsqarɩ toraq ha`m su`zbe tayarlap, paydalang‗an. Qaramaldɩn` 
su`tinen tɩsqarɩ qaraqalpaqlar qoy ha`m eshkinin` su`tlerinen de paydalang‗an. Xalɩq arasɩnda 
«qoydɩn` su`ti-qorg‗asɩn»,- degen maqal bar. Bul maqal qoydɩn` su`ti qoyɩw boladɩ,-degendi 
bildiredi. Sonday-aq eshkinin` su`tin a`sirese jas balalarg‗a ishkizilgen. 
Qaraqalpaqlar awqat pisiriwde qawɩn shopag‗ɩ, ayg‗abag‗ar, gu`nji, kendir ha`m tag‗ɩ 
basqa da o`simliklerden alɩng‗an maylardan paydalang‗an. Ha`r bir awɩlda may shɩg‗arɩwshɩ 
jawazxanalar bolɩp, onɩn` iyesi jawazshɩlar dep atalg‗an.
Qaraqalpaqlar turmɩsɩnda go`shli tag‗amlarg‗a ko`birek itibar berilgen. Go`shli 
awqatlarg‗a iri qara mal, qoy, eshki, tawɩq go`shlerinen paydalang‗an. A`sirese olardɩn` en` jaqsɩ 
ko`rip pisiretug‗ɩn awqatɩ go`sh sorpa bolg‗an. Onɩn` sorpasɩna biyday ha`m ju`weri unɩnan 
tayarlang‗an gu`rtik salɩnɩp, qaraqalpaqlardɩn` milliy tag‗amɩ gu`rtik pisirilgen. 
Qaraqalpaqlar turmɩsɩnda an`shɩlɩqtɩn` da ornɩ u`lken bolg‗anɩ sebepli, olar an` 
go`shlerinen de ko`p paydalang‗an. An` go`shlerinen kiyik, qoyan, qɩrg‗awɩl ha`m basqa da 
an`lardɩn` go`shlerinen ha`r qɩylɩ awqatlar tayarlang‗an. Xalɩq arasɩnda kiyiktin` go`shi eshkinin` 
go`shine, qɩrg‗awɩldɩn` go`shi tawɩqtɩn` go`shine ten`lestirilgen. An` go`shlerinen tayarlanatug‗ɩn 
awqatlardan a`sirese qoyan sha`wle en` jaqsɩ ko`retug‗ɩn tag‗amlardan esaplang‗an. Qɩs ku`nleri 
ushɩn go`shler duzlap, qaq etilip saqlanatug‗ɩn bolg‗an. 
Qaraqalpaqlar ma`kan etken aymaqta: Aral ten`izi ha`m A`miwda`rya boylarɩnda sol 
waqɩtlarɩ ko`l ha`m kanallar ko`p bolg‗an. Bul ko`l ha`m kanallar balɩqqa og‗ada bay bolɩp, xalɩq 

---

sazan, bekire, su`wen, ɩlaqa usag‗an balɩqlardɩ awlap, ku`ndelikli turmɩsta paydalanɩp kelgen. 
Balɩqtan ha`r qɩylɩ awqatlar pisirgen. Balɩqtɩ mayda quwɩrɩp balɩq quwɩrdaq tayarlang‗an. Taza 
balɩqtan sorpa pisirip, onɩn` sorpasɩna biyday unɩnan islengen gu`rtik salɩnɩp, balɩq qarma 
tayarlag‗an. Balɩqtan awqatlar tayarlaw menen bir qatarda olardɩ keptirip qaqpash etip te 
paydalang‗an. SHɩmbay, Qon`ɩrat ha`m basqa da qalalarda arnawlɩ balɩq bazarlarɩ, balɩq 
quwɩrdaqxanalarɩ bolg‗an. 
Bulardan basqa qaraqalpaqlar turmɩsɩnda tek g‗ana bayram ku`nleri pisiriletug‗ɩn bayram 
tag‗amlarɩ bolg‗an. Ma`selen, ba`ha`rdin` kirip keliwi menen baslanatug‗ɩn Nawrɩz bayramɩnda 
nawrɩz go`je ha`m su`melek tayarlag‗an. 
A`yyemgi da`wirlerden saqlanɩp kiyatɩrg‗an su`melek biyday da`ninen tayarlang‗an. 
Tazalang‗an biyday suwda bo`rttirilip, nɩsh jarɩp shɩqqannan keyin, bo`leklerge bo`linip kelide 
tu`yilgen. Onnan shɩqqan suwɩ qazang‗a biyday yamasa ju`weri unɩnan azg‗ana qosɩlɩp 
qaynatɩlg‗an. Su`melek ila`hiy tag‗am dep esaplanɩp, onɩ taza jerde, pa`kize dep sanalg‗an 
hayallar ta`repinen tayarlang‗an. Su`melek- «juwannɩn` jin`ishkerip, jin`ishkenin` u`zilip 
turg‗an» waqtɩnda din`ke endiriwshi, toyɩmlɩ awqat sɩpatɩnda pisirilgen. Nawrɩz go`je - jeti tu`rli 
da`nnen tayarlang‗an. Nawrɩz go`je pisirgen xojalɩq jaqsɩ niyet penen pisirgen go`jeden 
qon`sɩlarɩna taratqan. 
Qaraqalpaqlar ku`ndelik turmɩsɩnda ha`m awqat pisiriwde palɩz-baqsha eginlerinen 
paydalang‗an. Qawɩn, g‗arbɩz, asqabaq, palawqabaq, piyaz, geshir sɩyaqlɩ eginlerdi o`z atɩzlarɩna 
egip, olardɩn` o`nimlerin qɩs ku`nleri qalay saqlaw kerekligin bilgen. Qawɩnnan qawɩn qaq, 
qawɩn qurt tayarlag‗an.
Xalɩq arasɩnda bayram, toy-mereke ko`p bolg‗an. Ata-babalarɩmɩz a`yyemgi zardushtiylik 
zamanlardan baslap toy-merekeler xalɩq u`rp-a`detlerine sa`ykes o`tkerilgen. Toylarda at shabɩs, 
ɩlaq oyɩn, palwan gu`res, ko`kpar oyɩnlarɩ ha`m basqa da xalɩq oyɩnlarɩ o`tkerilip, bayraqqa ha`r 
qɩylɩ zatlar qoyɩlg‗an. 
Xalɩq turmɩsɩnda qɩz uzatɩw da`stu`ri ken` orɩn alg‗an. Qɩz ha`m jigittin` ata-analarɩ bir-
biri menen kelisimge kelip, qalɩn` mal mug‗darɩ belgilengen. Qɩz ayttɩrɩlɩp, qalɩn` mal 
to`legennen keyin ku`yew o`z qalɩn`lɩg‗ɩ menen qiz jen`geleri ja`rdeminde so`ylesiwge huqɩqlɩ 
bolg‗an. Qalɩn` maldɩn` ko`lemi ha`r qɩylɩ bolɩp, o`zgerip otɩrg‗an. Qalɩn` maldan tisqarɩ su`t 
haqɩ, el qa`desi ha`m basqa da qa`delerdi orɩnlawɩ tiyis bolg‗an. 
Qalɩn` mal ha`m qa`deler orɩnlang‗annan son`, belgilengen mu`ddette qɩz uzatɩw toyɩ 
o`tkerilip, qɩz jen`geleri ha`m ku`yew jigit jora-joldaslarɩ menen qɩzdɩ uzatɩp alɩp ketken. Qɩzdɩn` 
ata-anasɩ qɩzɩ ushɩn mu`mkinshiligi bolg‗ansha arnap otaw tayarlag‗an. 
Qɩz uzatɩlg‗annan keyin, jigittin` ata-anasɩ kelin tu`siriw toyɩn bergen. Bul toyda bet 
ashar aytɩw da`stu`rge aynalg‗an. Bet ashardɩn` wazɩypasɩ - jan`a tu`sken kelindi ata-enesi, 

---

ag‗ayin-tuwɩsqanlarɩ ha`m jan`a tu`sken jerindegi adamlar menen jaqɩnnan tanɩstɩrɩw bolɩp, bet 
ashar aytɩwshɩ bular jo`ninde ɩqsham sulɩw poetikalɩq so`zler ja`rdeminde tanɩstɩrg‗an. 
Bunnan basqa besik toyɩ, tusaw kesiw, su`nnet ha`m mu`shel toylarɩ o`tkerilgen. Bul 
toylardɩn` ha`r biri o`zine sa`ykes o`zgeshelikleri menen bala tuwɩlɩwdan er jetemen degenshe 
da`wirlerde jaqsɩ niyetler menen o`tkerilgen. 
Bul toylarda ha`r qɩylɩ xalɩq oyɩnlarɩnan tɩsqarɩ jɩrawlar, baqsɩlar ayttɩrɩlg‗an. Altɩn qabaq 
attɩrɩw oyɩnɩ o`tkerilip, qabaqtɩ atɩp tu`sirgen adamlarg‗a sɩylɩqlar berilgen. Qiz-jigitler ushɩn 
arnawlɩ u`y berilip geshtek uyɩmlastɩrɩlg‗an. Onda a`tko`nshek tebiw, qɩz-jigit aytɩsɩ o`tkerilgen. 
Qaraqalpaqlar arasɩnda islam dinine shekemgi da`stu`rler orɩn alg‗an. Olar ten`izge, 
suwg‗a, otqa, ata-babasɩnin` a`rwag‗ɩna sɩyɩng‗an. Qaraqalpaqlar jerdi hu`rmetlep, og‗an 
sɩyɩng‗an. Jerdi qorg‗awdɩ, biykar paydalanbawdɩ u`yretken. Ha`r bir haywannɩn`, maydɩn` iyesi-
piri bar dep isengen. Qoy piri - SHopan ata, sɩyɩr piri - Za`n`gi baba, jɩlqɩ piri - Qambar ata, tu`ye 
piri - Oysɩl qara degen tu`sinikleri bolg‗an. 
Xalɩq arasɩnda o`lgen adamlardɩ jerlew da`stu`ri islam dininin` talaplarɩna muwapɩq 
ju`rgizilgen. O`liktin` betin qublag‗a - Ma`kke Ma`dina ta`repke qoyɩp jerlegen. Ha`r bir 
awɩldɩn` o`zlerinin` qoyɩmshɩlɩg‗ɩ bolɩp, xalɩq bul qoyɩmshɩlɩqqa o`tken ata-babalardɩn` ruwxɩ 
saqlang‗an jer retinde u`lken hu`rmet penen qarap qoyɩmshɩlɩqlardɩ qa`sterlegen. 
Adam o`lgennen son` xalɩq da`stu`rine sa`ykes namazɩ, qɩrqɩ, ju`zi ha`m jɩlɩ o`tkerilgen. 
Bug‗an alɩslarg‗a xabar jiberilip, o`lgen adamnɩn` yaki onɩn` jaqɩnlarɩnɩn` tamɩr-tanɩslarɩ, 
ag‗ayinleri shaqɩrɩladɩ. Merekede o`lgen adamg‗a arnap joqlaw aytɩladɩ ha`m onɩn` ruwxɩna 
bag‗ɩshlap quran oqɩladɩ. Jɩlɩ bolaman degenshe xojalɩq ag‗zalarɩ qara kiyim kiyip ju`rgen. 
Piyshembi, iyis ku`nleri marhum hu`rmetine iyis shɩg‗arɩlɩp, bawɩrsaq ha`m shelpek pisirgen, 
quran oqɩlg‗an. 
Qaraqalpaqlar o`tken da`wirlerde ha`r tu`rli bayramlardɩ bayramlag‗an. Solardɩn` biri 
Nawrɩz bayramɩ bolɩp, bul bayram a`yyemgi waqɩtlardan beri Xorezm xalɩqlarɩnɩn` turmɩsɩnda 
ken`nen belgilengen. Bul bayram ha`r jɩlɩ ku`n menen tu`n ten`lesken waqɩtta, yag‗nɩy 21-mart 
ku`nine ten` kelgen. Bul ku`n jan`a jɩldɩn` baslang‗an ku`ni, yag‗nɩy ba`ha`rdin` baslanɩwɩ 
sɩpatɩnda g‗alaba xalɩq bayramɩ bolɩp belgilengen. 
Nawrɩz bayramɩ o`zinin` kelip shɩg‗ɩwɩ boyɩnsha erte zamanlarg‗a zardushtiylik da`wirine 
barɩp taqaladɩ. Nawrɩz bayramɩ diyqanshɩlɩq penen ba`ha`r menen baylanɩslɩ payda bolg‗an 
bayram. Nawrɩzdɩn` ayyemgi da`wirlerde kelip shɩqqanlɩg‗ɩ tuwralɩ ullɩ ilimpaz Beruniy o`z 
miynetlerinde ko`rsetip bergen. 
Qaraqalpaqlarda Nawrɩz 21-mart ku`ni belgilenedi. Usɩ ku`nnen baslap da`stu`r boyɩnsha 
jerge tuqɩm taslap, diyqanshɩlɩq etiwge bolatug‗ɩn bolg‗an. 
Nawrɩz bayramɩnda Nawrɩz seyili baslang‗an. Seyil eki ha`ptege shekem dawam 

---

etetug‗ɩn bolg‗an. Seyilge awɩl jasɩ u`lkeni ta`repinen belgilengen adam basshɩlɩq etken. 
Seyilde aldɩn ala belgilengen da`stu`r boyɩnsha a`tiraptag‗ɩ awɩllarg‗a xabar jiberilip, 
bayram mu`na`sebeti menen at jarɩslarɩ, ɩlaq oyɩnɩ, arqan tartɩspaq, palwan gu`resleri sɩyaqlɩ sport 
jarɩslarɩ menen qatar qoshqar du`gis, qoraz urɩstɩrɩw sɩyaqlɩ zawɩqlar o`tkerilip, son`ɩnan baqsɩ, 
jɩrawlardɩn` atqarɩwɩnda qosɩqlar ha`m da`stanlar tɩn`lang‗an. 
Qiz-jigitler arnawlɩ qurɩlg‗an a`tko`nsheklerde ushqan. Jaslar bayramɩ keshte o`tkerilgen 
otɩrspa, geshteklerde dawam etken. Geshteklerde jigit ag‗asɩ ha`m qɩz jen`gesi basshɩlɩq etken. 
Olardɩn` basshɩlɩg‗ɩnda saz-sa`wbet ha`m oyɩn zawɩqlar o`tkerilgen. 
Orazadan eki ay keyin qurbanlɩq hayt bayramɩ belgilengen. Bul bayram diniy tu`sinik 
ha`m isenimler menen baylanɩslɩ bayram bolɩp, bul bayramda ha`r bir musɩlman quday jolɩnma 
jɩlɩna bir ma`rte qurbanlɩq islewi sha`rt bolg‗an. Qaraqalpaqlar arasɩnda qurbanlɩqqa ko`binese iri 
qara mallardɩ soyg‗an. A`dette qurbɩ jetpegenler jeti xojalɩq birigip bir mal soyg‗an. 
Mu`mkinshiligine qaray qoy-eshkiler de soyɩlg‗an. 
Soyɩlg‗an mallardɩn` go`shleri tolɩg‗ɩ menen asɩlɩp, pisirilgen awqatqa qon`sɩ-qoba, 
ag‗ayin tuwg‗anlar mira`t etilip, berilgen sadaqanɩn` hu`rmetine sadaqa beriwshinin` ata-
babalarɩna arnalg‗an quranlar oqɩlg‗an ha`m pa`tiya berilgen. 
Da`stu`r boyɩnsha qurbanlɩq ku`ni jeti u`yden awqat jep, quran oqɩp, pa`tiya islew sawap 
dep esaplag‗an. Sonɩn` menen birge Qurban Hayt ku`ni ha`r qɩyli oyɩn-zawɩqlar da o`tkerilgen. 
Bul ku`n qaraqalpaqlar ushɩn en` ulken bayramlardan esaplang‗an. 
Qaraqalpaqlar o`zbekler, qazaqlar, tu`rkmenler ha`m t.b. xalɩqlar arasɩnda islam dinine 
shekemgi zoroastrizm dinine tiyisli a`detler bilimler ju`da` ko`p saqlang‗an. 
Qaraqalpaqlar u`lken aymaqlarda jasap, Aral boylarɩnɩn` geografiyasɩnn jaqsɩ bilgen. Olar 
diyqanshɩlɩq, sharwashɩlɩq, balɩqshɩlɩq islerin rawajlandɩrɩw ushɩn ta`biyattɩn` sɩrlarɩn, juldɩzlardɩ, 
ku`n menen tu`n, ha`r jɩldɩn` ha`r ma`wsimnin` jaqsɩ biliwi kerek bolg‗an. Olar hawa rayɩnɩn` jɩl 
sayɩn o`zgeriwin, jɩllɩlɩq ha`m suwɩqlɩqtɩn` baslanɩw waqɩtlarɩn boljap bilgen. Aspan juldɩzlarɩna 
qarap, olar tu`nlerde arqa menen qublanɩn` qayaqta ekenligin anɩqlap bilip adaspay bir awɩldan 
ekinshi awɩlg‗a baratug‗ɩn bolg‗an. Ol ushɩn olar aspandag‗ɩ juldɩzlardɩn` ornalasɩw ta`rtibin 
bilgen. «Temir qaziq», «sholpan», «jeti qaraqshɩ», «u`rker» ha`m tag‗ɩ basqa da juldɩzlarg‗a 
qarap jɩl ma`wsimlerinin` o`zgerislerin bilgen. Sonday-aq, «su`mbile», «ta`rezi» ha`m basqa da 
juldɩzlardɩn` qa`siyetlerin xalɩq bilgen ha`m olarg‗a qarap o`zlerinin` ta`jiriybe islerinde ken`nen 
paydalang‗an. 
Qaraqalpaqlarda ha`r on eki jɩl bir mu`shel bolɩp esaplanadɩ. Ha`r bir jɩldɩn` o`z atɩ 
bolg‗an. Ha`r jɩldɩn` da o`zinin` belgili qa`siyeti bolɩp, olar haywan atlarɩ menen atalg‗an. Ha`r 
bir qaraqalpaq o`zinin` tuwɩlg‗an jɩlɩn usɩ haywan atlarɩ menen bilgen. Qaraqalpaqlarda xalɩq 
kalendarɩ usɩ on eki haywan atlarɩ menen belgili bolg‗an. 

---

XIX a`sirde qaraqalpaqlar arasɩnda islam dini ken` tarqalɩp bilimli adamlar ju`da` ko`p 
bolg‗an. Olar baslang‗ɩsh bilimdi o`z awɩllarɩndag‗ɩ mekteplerde alg‗an. Ha`r bir awɩldɩn` 
mektep mollasɩ bolg‗an. Awɩldɩn` ha`r bir balasɩ jeti jasqa tolg‗annan keyin mekteplerge qatnap, 
mollanɩn` basshɩlɩg‗ɩnda sawatɩn ashqan. 
Bul mekteplerde arab alfavitinde oqɩw ha`m jazɩw u`yretiliw menen birge baslang‗ɩsh 
diniy tu`sinikler berilgen. Usɩnday mekteplerdin` sanɩ XIX a`sirde Qaraqalpaqstan aymag‗ɩnda 
318 bolg‗an. 
Mekteplerdi pitirgen jaslar o`zlerinin` ɩqlasɩna ha`m materiallɩq mu`mkinshiliklerine 
qarap, joqarɩ oqɩw orɩnlarda -Medrcselerde bilimin jetilistirgen. Bunday Medreselerden Qaraqum 
iyshan medresesi Pu`tku`l Oraylɩq Aziyag‗a belgili bolg‗an. Bunnan basqa qaraqalpaqlar 
arasɩnda sol sɩyaqlɩ bir neshe medreseler bolg‗an. Bulardan: Qalila axun, Embergen axun, 
Ayɩmbet iyshan, Iyshan qala medreseleri. Solardɩn` arasɩnda Tas medrese ha`m Qaraqum iyshan 
medreseleri ha`zirgi Qaraqalpaqstan aymag‗ɩnda sufizm ta`liymatɩn tarqatɩwda u`lken xɩzmet 
atqarg‗an. 
Tas medrese ha`zirgi A`miwda`rya rayonɩ aymag‗ɩnda 1841-jɩlɩ Xojaniyaz biy ta`repinen 
qurɩlg‗an. 
Qaraqum iyshan medresesi XIX a`sirdin` ortalarɩnda ha`zirgi Bozataw rayonɩ aymag‗ɩnda 
qurɩlg‗an. Onɩn` talabalar oqɩytug‗in 30 o`jiresi bolg‗an. Medresede o`z zamanɩna ɩlayɩq 
kitapxana bolg‗an. Onɩn` qorɩnda A`liysher Nawayɩ, Ferdawsiy ha`m basqa da shɩg‗ɩs a`debiyatɩ 
klassiklerinin` shɩg‗armalarɩ menen tolg‗an kitaplar bolg‗an. Bul kitapxana ken`es ha`kimiyatɩ 
jɩllarɩ ishinde joq etilgen. 
Qaraqum iyshanlarɩ Aral boyɩ xalɩqlarɩ menen sonɩn` ishinde qaraqalpaq, qazaq, o`zbek 
xalɩqlarɩnɩn` arasɩnda sufizm ideyalarɩn taratɩwda u`lken a`hmiyetke iye bolg‗an. Qaraqalpaq 
a`debiyatɩnɩn` belgili wa`killeri Berdaq shayɩr Qaraqum iyshannɩn` medresesinde oqɩg‗an. 
Qaraqum iyshan medresesinin` qalg‗an orɩnlarɩ elege shekem Aral boyɩ jag‗alarɩnda saqlanɩp tur. 
Onda Berdaq, Ku`nxoja shayɩr qa`birlerine u`lken estelik salɩng‗an.
Qaraqalpaqlar haqqɩnda qazaq xalqɩnɩn` ullɩ ilimpazi SHoqan Walixanov aytqanɩnday, 
olar saxranɩn` bu`lbili bolg‗an. Olar qosɩqsɩz, da`stanlarsɩz, tariyxiy a`n`gimelersiz o`zlerinin` 
toy-merekelerin o`tkermegen. Qaraqalpaqlarda folklor u`lgileri og‗ada ko`p bolg‗an. Folklor 
u`lgilerinin` bizin` zamanɩmɩzg‗a jetken nusqalarɩnɩn` ilimpazlar ta`repinen 100 tomlɩg‗ɩ basɩlɩp 
shɩqtɩ. Xalɩq o`zlerinin` so`z ustalarɩ bolg‗an sheshenlerin, dilwarlarɩn, jɩraw-baqsɩlarɩn u`lken 
hu`rmet-izzetke bo`legen. Qosɩqlar, jɩrlar xalɩqtɩn` turmɩsɩnda bolg‗an jan`alɩqlarg‗a baylanɩslɩ 
bolg‗an