Tizimli dasturi ta'minot

1-MA’RUZA: “TIZIMLI DASTURI TA'MINOT” FANIGA KIRISH
Reja
1. Tizimli dasturi ta'minot fanining predmeti to‘g‘risida turlicha yondashuvlar?
2. Hozirgi zamon tizimli dasturi ta'minotdagi asosiy rivojlanish yo‘nalishlari.
3. EHM arxitekturalarining tushunchalari. Apparat vositalari.
4. Hozirgi zamon tizimli dasturiy ta'minotdagi asosiy rivojlanish yo‘nalishlari.


KIRISH

O‘tgan asrning 60 yillaridan boshlab hisoblash texnikasini yaratishga bo‘lgan yondoshuv tubdan o‘zgardi. Alohida bir biriga bog‘liq bo‘lmagan apparat qismi va bir muncha matematik ta’minot vositalarini loyihalashtirish o‘rniga apparat (hardware) va dasturiy ta’minotdan (software) tashkil topadigan vositalar yaratila boshlandi. Shu bilan birgalikda birinchi o‘ringa ularning o‘zaro bog‘lanish konsepsiyasi birinchi darajaga chiqdi. Shunday qilib prinsipial yangi tushuncha – EHM arxitekturasi paydo bo‘ldi. EHM arxitekturasi deganda uskunaviy – dasturiy vositalar tashkilining umumiy prinsiplari va ularning mos holdagi masalalarini yechishdagi EHM funksional imkoniyatlarini aniqlovchi хarakteristikalari tushuniladi. EHM arxitekturasining asosiy komponentlari jadval ko‘rinishida 1.1-rasmda keltirilgan.

1.1-rasm. EHM arxitekturasining asosiy komponentlari.

Har qanday shaxsiy kompyuter, hatto eng zamonaviysi ham, kerakli dasturiy ta’minotlarisiz oddiy buyumga aylanadi. Bunday holatlarda, y’ani dasturiy ta’minotsiz bironta kompyuter eng sodda amallarni ham bajara olmaydi. Shunday qilib dasturiy ta’minot (DT yoki software) ning o‘zi nima?

Dasturiy ta’minot (software) deb, hisoblash texnikasi, tizimida ishlovchi dasturlar to‘plamini tushunishimiz mumkin.
Dasturiy ta’minotga (DT) shuningdek, DT loyihalash va ishlab chiqish faoliyat sohasining barchasini kiritish mumkin:

• 
  dasturlarni loyihalash texnologiyasi (masalan, loyihalash, strukturali va ob’yektga mo‘ljallangan loyihalash va boshqalar);
  
• 
  dasturni testlash usullari [ссылка, ссылка];
  
• 
  dastur sozligini isbotlovchi usullar;
  
• 
  dastur ishining sifatini tahlil etish;
  
• 
  dasturni hujjatlashtirish;
  
• 
  dasturiy ta’minotni loyihalash jarayonini yengillashtiruvchi dasturiy vositalarni qo‘llash va ishlab chiqish va boshqalar.
  

Dasturiy ta’minot – kompyuter tizimining ajralmas qismi. U texnik vositalarning mantiqiy davomi hisoblanadi. Kompyuterni aniq bir qo‘llash sohasi DT orqali aniqlanadi.
Kompyuter shunchaki o‘zidan o‘zi hech bir qo‘llash sohasida bilimlarga ega bo‘lib qolmaydi.
Bu bilimlarning barchasi kompyuter dasturlarida bajarilishiga mo‘ljallangandir.
Zamonaviy kompyuterlarni dasturiy ta’minoti o‘z ichiga millionlab dasturlarni oladi – o‘yinlardan boshlab to ilm–fanga oid bo‘lgan dasturlarni. DT quyida keltirilgan asosiy kategoriyalarga bo‘linishi mumkin (1.2-rasm):





1.2-rasm. Dasturiy ta’minotni asosiy kategoriyalari.

Dasturiy ta’minotni asosiy kategoriyalari to‘g‘risida to‘xtab o‘tamiz.

1. Tizimli dasturlar, turli yordamchi funksiyalarni bajaradilar va ularni quyidagilarga bo‘lish mumkin:

• 
  kompyuter resurslarini boshqarish;
  
• 
  foydalanilayotgan axborot nusxasini yaratish;
  
• 
  kompyuter qurilmalarini ishlash qobiliyatini tekshirish;
  
• 
  kompyuter faoliyati to‘g‘risida ma’lumotli axborotni berish va boshqalar.
  

2. Uskunaviy dasturiy ta’minot – kompyuterda foydalanuvchilar uchun yangi dasturlar tuzish jarayonini yengillashtiradi.
3. Amaliy dasturiy ta’minot – operatsion tizim tomonidan quvvatlanadigan ofis dasturlari yordamida foydalanuvchining zarur ishlarini bajarishni ta’minlaydi.


Nazorat savollari

1. 
   Dasturiy ta’minot nima?
   
2. 
   Dasturiy ta’minot tarkibiga nimalar kiradi?
   
3. 
   DT kategoriyalarini sanab chiqing.
   
4. 
   EHM arxitekturasi deganda nima tushiniladi?
   
5. 
   Uskunaviy dasturiy ta’minot nima?
   
6. 
   Amaliy dasturiy ta’minot nima?
   

Адабиётлар

1. 
   Abraham Silberschatz, Peter Baer Galvin, Greg Gagne. Operating System Concepts. 6th Edition. Copyright © 2013, 2012, 2008 John Wiley & Sons, Inc. All rights reserved.
   
2. 
   Aliyev M.M., Nurmuxamedov T.R., Toxirov E.T. Tizimli dasturiy ta’minot. O’quv qollanma. – T.,2017 – 108 b.
   
3. 
   Алиев М.М. Системное программное обеспечение.Т.: - ALOQACHI. 2010. – 145 стр.
   

4. 
   Гордеев А.Ю., Молчанов А.Ю. Системное программное обеспечение. Питер, 2002.
   
5. 
   Петров В.Н. Информационные системы. Санкт-Петербург. 2002.
   
6. 
   Гордеев А. В. Операционные системы: Учебник для вузов. — 2-е изд. — СПб.: Питер, 2007. — 416 с. — ISBN 978-5-94723-632-3
   
7. 
   Вильям Столлингс. Операционные системы = Operating Systems: Internals and Design Principles. — М.: Вильямс, 2004. — 848 с. — ISBN 0-13-031999-6