Тизим: асосий тушунча ва таърифлар

Мақсадга қаратилганлик

• Мақсадга қаратилганлик. Тизим умумий хусусиятта эга, яъни у умумий мақсадга эришишга ҳаракат қилишга қаратилган. Тизимнинг мақсадга йўналтирганлигини ифодаловчи барча элементлар учун умумий бўлган ўзаро алоқаларнинг мақсадли қоидалари, мақсаднинг мавжудлигини белгилайди.

Тизимнинг таркиблашганлиги

• Тизимнинг таркиблашганлиги ‒ бу тизимнинг алоҳида элементлари ва уларнинг ташки муҳит билан ўзаро ҳаракати ўртасидаги ички алоқаларнинг доимий таркибидир. Тизим таркиби ‒ унинг фаолияти самарадорлигини кўп жиҳатдан белгиловчи муҳим тавсифлардан бири саналади.

Тизимнинг бўлиниши

• Тизимнинг бўлиниши — бу унинг мақсадлар ва вазифаларга жавоб берувчи маълум белгилар бўйича ажратилган элементлар ёки бир қатор кенжа тизимлардан тузилганлигини англатади. Кенжа тизимлар бундай ажратилишнинг асосини ташкил этиб, бунда элементлар ўртасидаги алоқалар кўпроқ, кенжа тизимлар ўртасида эса камроқ бўлади.

Тизимининг асосий хусусиятлари

• Тизимининг асосий хусусиятлари қуйидагилар:
• тизим ўзининг тузилишини сақлаб қолишга интилади (бу объектив ‒ ўз-ўзини сақлаш қонунига асосланган);
• тизимда бошқарув учун эҳтиёж бор;
• тизимда унинг таркибий қисмлари ва кичик тизимлар хусусиятлари орасида мураккаб боғланиш шаклланади.

Тизимларнинг хусусиятларини ажратиш

• Тизимларнинг қуйидаги хусусиятларини ажратиш мумкин:
• бутунлик - тизим мураккаб ташкилий бирлик ва яхлитликка эга бўлиши;
• бўлиниш - тизим ҳар доим қуйи тизимларга, компонент ва элементларга бўлинади;
• мураккаблик - ҳар бир тизим кўплик қисмлардан иборат (иерархик сатҳи, элементлар ва уланишлар сони) иборат;
• мақсадга интилиш - тизимнинг ҳар бир компоненти умумий мақсадга эришиш қаратилган бўлиши керак.

• ўхшашлик - тизим камида бир умумий хусусиятга эга бўлиши керак;
• турлилик (хилма-хиллиги) - ҳар бир тизимда элементларнинг хусусиятлари турли хил бўлиши керак;
• ўзини-ўзи ташкил қилиш - мустақил мавжуд ва фаолият кўрсатаётган тизимни бузилиб кетишдан сақлаш;
• иерархик - тизим - иерархик турли даражаларда жойлашган элементларнинг тўпламидан иборат;
• марказлаштириш - ҳар бир тизимда барча иерархик даражаларни бирлаштирувчи марказий звено бўлиши керак.