Tiykarg'i bo'lim

Mak-Klellanda mútajlik teoriyası. Bul teoriya tiykarǵı itibardı basqishlar mútajligine qaratıp, soǵan muwapıq mútajliktiń úsh kórinisin ajratadı : húkimet, tabıs, qatnasıwshılıq. Húkimet mútajligi — basqa adamlarǵa tásir etiw qálewi. Bul álbette húkimetke jasalma umtılıwdaǵı unamsız túsinik emes, bálki óz tásirin kórinetuǵın etiwge bolǵan mútajlik bolıp tabıladı. Tabıs mútajligi — anıq bir adam tabıslı bolıwın bildiriw menen qanaatlandirıw emes, bálki hár bir processni tabıslı tamamlaw kerekligini bildiriwshi esletpe bolıp tabıladı. Qatnasıwshılıq mútajligi — Maslou boyınsha motivatsiyaga uqsas bolıp, jumısshılar kompaniyada tanıs-bilislerin, olar menen doslıq munasábetlerin ornatıwǵa urınıwın bildiredi.
Gersberg eki tiykarli teoriya 1950-jıllardıń ekinshi yarımında F. Gersberg mútajlikke tiykarlangan motivatsiya modelin jaratadı. Gersberg faktorlar (faktor-lar) dıń eki kategoriyasini ajıratıp beredi. Gersberglar — firma siyasatı, jumıs sharayatı, jumıs haqi, shaxslar ara munasábet hám jumıstı tikkeley qadaǵalaw etiw dárejesi; Motivatsiya — tabısı, xızmet boyınsha ósiw, islew nátiyjelerin tán alıw, joqarı dárejedegi juwapkerlik, dóretiwshilik hám ıskerlik maydanınan ósiw. Gersberg motivatsiyası teoriyası Maslou teoriyası menen júdá kóp ulıwmalıqqa iye. Onıń motivatsiyası Maslou joqarı basqish mútajligi menen salıstırıladı. Basqarıw qadaǵalawı bul matematikalıq ilaj emes. Bul iskerlik basqarıw wazıypaların orınlawdı jeńillestiriw maqsetinde shólkemdiń hár qıylı kórinistegi iskerligin baqlaw hám jiynawdi óz ishine alıwshı process bolıp tabıladı. Basqarıw nátiyjeli qadaǵalawı onı strategiyalıq joybarlaw iskerligi menen birlestiriw tiykarında qurıladı. Qadaǵalaw strategiyalıq jobalardı ámelge asırıwdıń gúzetiwin sonday támiyinleydi menejerler qadaǵalawdı sonday atqarılip atirg’anin hám qashan, qay jerde retlew ilajların qóllaw kerekligini anıqlap aladı. Baqlaw sebebiniń eń tiykarǵısı sonnan ibarat, shólkem maqsetke erisiw jolında hámme qátelerdi anıqlap onı tuwırlawǵa ulgeriw kerek. Qadaǵalaw funksiyası esap hám analiz benen baylanıslı esap etip biliw kóp jaǵdaylarda qadaǵalaw quralı bolıp esaplanadı. Analiz tiykarında bolsa basqarıw obiekti jaǵdayı, qoyılǵan máselelerdi sheshiw nátiyjeleri hám haqıyqıy múmkinshilikler bahalanadı. Klassik menejmentte qadaǵalaw funksiyasın shólkemdi talap etilgen dárejede ustap turıw ornına (onıń iskerligi kórsetkishlerin ornatılǵan standart (joba ) boyınsha ) ámelge asırilatug’in basqarıw iskerligi kórinisi dep túsiniw múmkin.
Qadaǵalaw processinde tómendegi sorawlarǵa juwap alıw múmkin:
o Keyingi gezek nege o’zgeris kiritiw kerek?
o Mólsherlengen iyiwdiń sebebi ne?
o Qarar qabıllawǵa qadaǵalaw tásiri qanday?
o Qadaǵalawdıń unamlı yamasa unamsız tásiri boldıma?
o Jańa maqsetlerdi islep shıǵıw ushın qanday juwmaqlar shıǵarıw múmkin?
Basqarıw ámeliyatında ayriqsha qadaǵalaw texnologiyası bar.
Qadaǵalawdıń hámme sistemaların qurıw tiykarına tómendegi tiykarǵı talaplar — kriteryalar kiredi:
1. Qadaǵalaw natiyjeliligi — tabıslılıq anıqlanadı. Qadaǵalaw paydalılıǵı.
2. Adamlarǵa tásir nátiyjesi — jumısshılarda qadaǵalaw texnologiyası unamlı yamasa unamsız sezim tásirin payda etkenin yaki etpegenin.
3. Qadaǵalaw wazıypasınıń atqarılıwı — qadaǵalaw shólkemdi basqarıw sistemasında iyiw yamasa sáykes keliwdi, iyiwlerdi dúzetiwde sharayat jaratılıwın, nátiyjeli qararlardı islep shıǵıw.