Tiykarǵı bólim Servis xizmeti túsinigi

Tema:
1. Kirisiw
2. Tiykarǵı bólim
2.1 Servis xizmeti túsinigi
2.2 Servis xizmetiniń ekonomikalıq áhmiyeti
2.3 Servis iskerliginiń xojalıq ámeliyattaǵı ornı
2.4 Servis iskerligi zárúrlik retinde
3. Juwmaqlaw
Paydalanǵan ádebiyatlar

Kirisiw
Mámleketimizde xizmet kórsetiw hám servis tarawı rawajlanıwına ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarından baslap mámleket siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarı retinde qaralıp atır. Mámleketimizde xızmetler bazarı xızmetlerdiń jańa perspektivalı túrleri - turizm, bank-finans, qamsızlandırıw, informacion-kommunikaciya hám basqa xızmetlerdi rawajlandırıw esabınan rawajlanıwlanıp barıp atır. Shańaraqlardı quramalı xojalıq texnika, kompyuter hám jeke avtotransport menen támiyinlewdi keskin asırıw olarǵa kórsetilip atırǵan xızmetlerdiń barǵan sayın kóbeyiwine múmkinshilik jarattı. Sol menen birge, Ózbekstan Respublikası Oliy Májlistiń usı tarawǵa tiyisli nızam hám kodeksleri, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń turizmge tiyisli qatar qararları islep shıǵılıp, turmısqa nátiyjeni ámelde qollanıldı. Mámleketimizde turizm tarawına úlken itibar berilip, kóplegen ǵalaba xabar qurallarında da turizm tuwrısında kórsetiw hám materiallar berilip atırǵanına gúwa bolıwımız múmkin. Ásirese, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2012 jıl 10 mayda qabıl etilgen " 2012-2016 jıllarda Ózbekstan Respublikasında xizmet kórsetiw salasın rawajlandırıw programması tuwrısında” gi sheshimi bul tarawdı jáne de rawajlandırıw ushın úlken túrtki boldı. Rawajlanǵan mámleketler tájiriybesi ekenin aytıw kerek, turizm rawajlanıwı ushın tek ǵana ózine tartatuǵın mákanlardıń ámelde bolıwınıń ózi jeterli emes. Jergilikli turistik infrastruktura da jeterli rawajlandırıw kerek, yaǵnıy aymaqta ishki turizmniń da ornı úlken bolıp, odan dáramat alıw, jergilikli xalıq talapların qandirip, oǵan xizmet kórsetiw, xalıqtıń dárejesin asırıw, adamlardı jumıs orınları menen támiyinlew múmkinshiliklerin rawajlandırıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Mámleket kóleminde ámelge asırıp atırǵan ilajlar sebepli Ózbekstan jıl sayin turizm úlkesine aylanıp atır. Bul, óz gezeginde, xalıq aralıq baylanıslardı rawajlandırıw, xalqımızdıń basqa milletler menen sherikligin kúsheytiw imkaniyatın berip atır. Óz-ara sherikliktiń kusheytiwi bolsa mámleketimizge qosılıp atırǵan shet el investitsiyalar hám de turistiklik xızmetler ósiwine xızmet etedi.

Tiykarģı bólim;
2.1 Servis xizmetiniń túsinigi
“AT-xızmet” (IT service) termini astında, ádetde, qarıydarlarǵa olardıń bir yamasa bir neshe biznes-funksiya (biznes-process) lerin támiyinlewge járdem beretuǵın hám olar tárepinen bir pútkil dep qabıl etiletuǵın qanday da shólkemlestirilgen hám texnikalıq sheshimler kompleksin usınıw túsiniledi.
Xızmet sapası - bul xızmet qanshellilik talaplarǵa hám buyırtpashınıń tileklerine juwap beriwiniń kórsetkishi bolıp tabıladı. Sapanı támiyinlew ushın jetkerip beretuǵın xızmet buyırtpashı tárepinen qanday qabıl etilip atırģanlın, hám klient keleshekte neni qálep atırĝanlıģın turaqlı túrde bahalab barıwı zárúr. Bir buyırtpashı ushın ápiwayı esaplanǵan zat, basqa buyırtpashı ushın qızıq esaplanadı, hám buyırtpashı eń basında qızıq esaplaǵan zatqa aqır aqıbet iykemlesiwi múmkin. Bahalaw nátiyjelerinen xızmet túrin ózgertiw kerek ya kerek emesligin, buyırtpashıģa ol tuwrısında kóbirek informaciya usınıw yamasa onıń bahasın ózgertiwdi anıqlaw ushın paydalanıw múmkin.
"Maqul baha” túsinigine jasalma túsinik retinde qaraw múmkin. Buyırtpashınıń tilekleri tuwrısında shártlesiwge erisilgennen keyin, bahanı talqılaw múmkin. Bul basqıshda támiynatshı xizmet kórsetiw ǵárejetleri hám tap sonnan xızmetlerdiń bahası házirde bazarda qansha ekenligin biliwi kerek.
Buyırtpashılar geyde kútilgeninen de jaqsı isleytuǵın, biraq basqa sapar kewildegidey islemeytuǵın támiynatshılardan narazı boladılar. Xizmet kórsetiw sanaatında sapanı turaqlı túrde támiyinlep turıw eń zárúrli, usınıń menen birge eń qıyın táreplerinen biri esaplanadı.
Xızmetlerdi usınıwda xizmet kórsetiwdiń ulıwma sapası birgelikti birden-bir xızmetti quraytuǵın xizmet kórsetiw procesin qurawshılarınıń bólek sapalarınıń kompleksinen ibarat boladı. Bunday quraytuǵın processler halqaları biri basqasına, hám usınıń menen birge pútkil xizmet kórsetiw sapasına tásir kórsetiwshi shınjırdı qáliplestiredi. Quraytuǵın processlerdi óz-ara sáykesligin támiyinlew ushın hár bir processtiń atqarılıwında tekǵana áyne birdey sapa, bálkim taǵı processlerde óz-ara kelisim sapası talap etiledi.
Sapa kepilligi: Ónim yamasa xızmettiń sapası kóbinese jumıs qanday tashkil etilgenligine baylanıslı boladı. Deming (Deming) sapası sikli ózinde sapanı basqarıwdıń ápiwayı hám kórgezbeli modelin bildiredi. Usı modelge muwapıq, tiyisli sapa dárejesin usınıw ushın tómendegi basqıshlardı úzliksiz tákirarlaw kerek:
Joybarlaw (Plan ): ne qılıw kerek, bunı qashan qılıw kerek, bunı kim etiwi kerek, bunı qanday hám neni járdeminde qılıw kerek.
Orınlaw (Do): joybarlastırılǵan islerdi orınlaw.
Tekseriw (Check): islerdi atqarılıwı kutilgan nátiyjeni beriwi menen anıqlanadı.
Háreket (Act): tekseriw basqıshında alınǵan informaciyalardı esapqa alǵan halda jobalardı tuwrılaw ámelge asıriladı.
80-jıllarda AT xızmeti retinde, Britaniya húkimetine sonday usınıs qilingan, sol waqıtta esaplaw texnikaları boyınsha Oraylıq tıńshılıq hám telekommunikatsiyaǵa (Central Computer and Telecommunication Agency CCTA, xozirda bul Office of Government Commerce - OGC) ga AT resurslarınan Ullı Britaniya ministrlikleri hám basqamámleket shólkemlerinde nátiyjeli hám aqıllı principlerde paydalanıw tapsırılǵan. Bul kompaniyanıń maqseti bolsa jiberiwshiniń xızmetine baylanıslı bolmaģan túrde birden-bir jandasıwdi islep shıgıw. Jedellik penen islengeninen soń nátiyjede kárxanalardı aldınģı tájiriybeli kitapxanaları(AT) payda boldi (IT infrastructure Library - ITIL), bul bolsa eń jaqsı usıllar menen ósip keńeyip IT sanaatına aylantırdı.
ITIL kitapxanaları IT ni islewde eń zárúr jumıs xızmetleri túrlerin tolıq sáwlelendiredi, sonıń menen tolıq juwapkerligi qarsańında, máseleler, háreketlerdi dizimin qadaǵalawı hám kism programmaları, bular bolsa qálegen kárxanaǵa iykemlese aladı. Birpara jaģdaylardaa bolsa bul múmkin álbette iskerlik túrleri IT xızmet servisleri qamtib alǵanında process kórinisinde anıqlanadi. ITIL diń keń materiyallıq basılıwı onı úzliksiz paydalı múrájat etiw hám shólkem IT ni rawajlandiriw maqsetleri ushın paydalanıladı.
ITIL kitapxana maģlıwmatlari tıykarında bir neshe sawda kompaniyaları ózlerın IT xızmetlerin strukturalı basqarıw hám oǵan múrájat etiwdi islep shıģarģan. Bular arasında HP ITSM Reference Model Hewlett-Packard kompaniyası, MOf Micrososft kompaniyası hám boshka bir kanchalar. Bul bolsa ITIL kitapxanaları IT xızmet menedjmenti (IT Service Management - ITSM) fundametal jaģdaylarin jaziliwina qandayda bir sebep boldi.
Qabıl qılınģan bunday ITIL kitapxanaları tugridan tugri uzok kutilgan ılım Pán hám filosofiya aqıldı jaqtılandıriwge, IT sanaatın birden-birshakllantirishga dúmpish buldi, zaman ortalıqına zárúr tán tárzde.
- ITIL Konsepsiyaları sapalı malumotlar xızmeti basqarıw modeli siftida kárxana ITxizmati strukturaları ornı hám transformotsion xilini sáwlelendiredi. ITSM modeli IS xızmeti processleri izbe-izligi hám paydalanıwshılar tárepinen ashıq uzgartirishni belgileydi, bul Menen ITSM procesin anıq qóllawǵa sazlap beredi. Basqa kópshilikke arnalǵan funksional jaqınlawlar yaǵnıy ayrıqsha o'larok IT xızmetlerin shólkemlestiriwde, ITSM klient jáne onı mútájlikin anıqlawın usınıslaydı, IT xızmeti, paydalanıwshına malumotlar texnologiyaları takdim etedi.
“AT-xızmet” (IT service) termini astında, ádetde, qarıydarlarǵa olardıń bir yamasa bir neshe biznes-funksiya (biznes-process) larini támiyinlewge járdem beretuǵın hám olar tárepinen bir pútkil dep qabıl etiletuǵın qanday da shólkemlestirilgen hám texnikalıq sheshimler kompleksin usınıw túsiniledi.
Mısalı, “klassik” AT-xızmet - bul Internetge kirisiw múmkinshiligin usınıw bolıp tabıladı. Usı xızmet kópshilik qarıydar (paydalanıwshı )lar tárepinen bir pútkil dep qabıl etiledi. Biraq, bul xızmetti usınıwdı támiyinlew ushın AT-xızmet jetkerip beretuǵınǵa tómendegiler zárúr:
- Apparat támiynatı (jumısshı stansiyalar, serserlar, baylanıs kanalları );
- Programmalıq támiynat (Internetge kiriwge ruxsat beriwdi sazlaw ushın serverli programmalıq támiynat, paydalanıwshılardıń jumısshı orınların daǵı internet-brauzerler, qawipsizlikti támiyinlew ushın fayrvollar hám antiviruslar );
- Internet xızmeti provayderlari menen shártnamalar, Internetge kiriwge ruxsat beriw tiykarǵı kanalınıń ijarası hám basqalar ;
- Berilgen programma hám apparat támiynatın sazlaw ;
- Úskenelerdi hám programmalıq támiynattı jumısshı jaǵdayın saqlap turıw, buzılıwlardı tez tabıw hám olardı saplastırıw, paydalınıwshılarģa máslahátler beriw hám basqalar.