Titan qotishmalar

TiO
2
 + C + 2 Cl
2
 → CO
2
 + TiCl
4
Olingan TiCl4 850 ° C da magniy bilan qayariladi: 
TiCl
4
 + 2Mg → Ti + 2MgCl
2
Bundan tashqari, Kembrij universitetida titan ishlab chiqarish Derek Frey, Tom 
Farthing va Jorj Chen tomonidan FFC Kembrij nomlari bilan atalgan jarayoni endi 
mashhurlikka erisha boshladi. U quydagicha: 
2CaO → 2Ca + O2
Hosil bo’lgan kislorod anodni oksidlaydi (grafitdan foydalanganda) va kaltsiy 
eritmada katodga ko’chib, u erda titanni oksididan qaytaradi: 
C + O
2
 → CO
2

---

TiO
2
 + 2Ca → 2CaO + Ti
Asosiy 
konlari
Katta birlamchi titan konlari Janubiy Afrika, Rossiya, Ukraina, Kanada, AQSh, 
Xitoy, Norvegiya, Shvetsiya, Misr, Avstraliya, Hindiston, Janubiy Koreya, 
Qozog’istonda joylashgan. Ikkilamchi konlari Braziliya, Hindiston, AQSh, Syerra-
Leone, Avstraliyada uchraydi. MDH mamlakatlarida titan rudalarining o’rganilgan 
zaxiralarida RF (58,5%) va Ukraina (40,2%) etakchi o’rinni egallaydi. Rossiyadagi 
eng yirik kon – Yaregskoye. 
Ishlatilishi 
Titan uni zamonaviy texnologiyalar bilan qayta ishlash qiyinligi sababli 
qimmat metall hisoblanadi . Shu sababli, uning foydalanish sohalari va iste’moli 
cheklangan. U maxsus mahsulotlarda «metallar va ularning qotishmalari», «oksidlar 
va boshqa birikmalar» shaklida qo’llaniladi. Titan minerallari qog’oz , plastmassa 
va bo’yoq sanoatida tez-tez ishlatiladi. 
Eng yorqin oq bo’yoq pigmenti titan oksidi. Titan – barcha ob’ektlarning 
ranglarini tashkil etuvchi molekulalar bo’lgan pigmentlarni ishlab chiqarishda 
muhim o’rin tutadigan element. Titan oksidi pigmenti; rux oksidi va qo’rg’oshin 
oksidi kabi pigmentlarga qaraganda ko’proq tiniqroq. Bu qog’ozlarning yorqinligini 
oshiradi va shaffofligini pasaytiradi. Shu sababli, titan pigmenti fotosurat 
qog’ozlarida qo’llaniladi. Dunyoda titan rudasi ishlab chiqarishning 91 foizi 
pigment sanoatida ishlatiladi (bu ko’rsatkichning 57 foizi bo’yoq sanoatida 
qo’llaniladi) va 6 foizi metall sanoatida qo’llaniladi. 3 foizi boshqa tarmoqlarga 

---

tarqatiladi. 
Bu yuqori harorat va tezlikda ishlaydigan tebranish qismlarida almashtirib 
bo’lmaydigan metalldir. Ko’pgina mahsulotlarda alternativa yo’q. U mudofaa, 
aerokosmik va samolyot sanoatida, kimyo va elektrokimyo sanoatida mustahkam 
metall sifatida keng qo’llaniladi. Titan birikmalari kosmik kemalar, samolyotlar va 
raketalarning ko’p qismlarida uchraydi. Bu qiyin ishlov berish va xarajatlar tufayli 
maxsus joylarda metall sifatida ishlatilishi mumkin. 
So’nggi yillarda titan oshxona mahsulotlarining ishlatiladigan tarkibiy qismiga 
aylandi. Ayniqsa, kostryulkalar va kostryulkalar titan va uning qotishmalari bilan 
ishlab chiqarila boshlandi. Sog’lom pishirish usullari orasida yangi tendentsiya 
sifatida oshxonalarga kiradigan titan mahsulotlari, yopishqoq bo’lmagan qoplamalar 
bilan oson pishirish uchun alternativani taklif etadi. Titan engil, korroziyasiz va 
issiqqa chidamli xususiyatlari tufayli sifatli idish va kostryulkalar uchun afzaldir. 
Po’latdan yasalgan idishlarga qaraganda taxminan 50 foiz yengilroq va 
alyuminiydan 60 foiz og’irroq bo’lgan titanium kostryulkalar tarkibida har ikkala 
metalga nisbatan ancha chidamli xususiyatlar mavjud. Titanning kimyoviy xossalari 
tufayli ovqatni hech qanday moy ishlatmasdan pishirish mumkin. 
Titan ishlatiladigan boshqa mahsulotlar va maydonlarni quyidagicha ro’yxatga 
olish mumkin: transport vositalarining dvigatel qismlari, dvigatel turbinasi 
pichoqlari, suvosti kemalari, fabrikalarning kimyoviy ishlab chiqaruvchi qismlari, 
kosmetika, linolyum, ipak, oq siyoh, rangli shisha, keramika, charm va mato 
bo’yoqlari, polietilen, kimyoviy moddalarga chidamli buyumlar, deraza romlari, 
qog’oz plomba va qoplamalar, payvandlash elektrodlari, elektr yoyi, lak, jilo, neft 

---

kimyosi, tozalash inshootlari, tish implantlari, stomatologik materiallar, protezlar, 
zargarlik buyumlari, soatlar, ko’zoynaklar, uyali telefonlar, kameralar, sport 
mahsulotlari va boshqalar. 
Titan qiziqarli qotishmasi Nitinol 
Nitinol, titan-nikel qotishmasi, muhim qotishma biri hisoblanadi. Uning shakli 
buzilgan bo’lsa ham, qizdirilganda uni tiklash mumkin. Xotira xususiyatlariga ega 
bo’lgan nitinol juda qiziqarli qotishma. Unga yuqori haroratda qotishma shakli 
beriladi, qotishma uning xotirasidagi shaklni saqlaydi, so’ngra bukilgan va egilgan 
bo’lsa ham, xotiradagi shaklni issiqlik bilan qayta tiklash mumkin. Sehrgarlar 
egilgan qoshiqlarning siri bu qotishmada yashiringan; Boshqacha qilib aytganda, bu 
qoshiqlar nitinol qotishmalaridan qilingan.