Тироид касалликлари ендокрин касалликлар орасида енг кенг тарқалган

Нарушения функции щитовидной железы и система гемостаза

Н.М. ПЛАТОНОВА, М.А. СВИРИДОНОВА, Е.А. ТРОШИНА

Мавжуд адабиётларни таҳлил қилиб, тироид дисфункцияси бўлган беморларда гемостазни ўрганиш зарурлигини аниқладик. Ҳипотироидизмнинг қон ивишига таъсири баҳсли бўлиб, ерта тадқиқотлар қалқонсимон патологияни ҳипо ёки ҳиперкоагуляция ҳолати билан бирга келиши мумкинлигини аниқлади [1; 2], бу ўзаро таъсирларнинг механизмлари ҳали аниқланмаган. Қалқонсимон без дисфункциясига чалинган беморларда тромбоцитларнинг функсионал фаоллиги етарлича ўрганилмаган ва уни ўрганиш долзарб masala ҳисобланади [1; 3; 4]. Илгари тадқиқотчилар тромбоцитлар нафақат гемостазда, балки яллиғланиш реакцияларида, иммунитет мудофаа реакцияларида ва ангиогенезда ҳам муҳим рол ўйнашини аниқладилар. Бу турли патологик шароитларда, шу жумладан патологик тромбозда тромбоцитларни фаоллаштириш ғоясини тасдиқлайдиган кўплаб адабиётлар маълумотлари билан тасдиқланган [5; 6].

Ҳипотироидизмдаги гемостаз касалликлари тироид гормонларининг етишмаслиги билан боғлиқ [7; 8]. "Қалқонсимон без-гемостаз" ўзаро боғлиқлигининг мавжудлиги ҳам ҳайвон кузатувларининг муҳим сонидан далолат беради [9]. Қалқонсимон безнинг ҳипер ёки ҳипофонксиёну бўлган беморлар қон ивиш тизимида турли ўзгаришларга ега. Қалқонсимон безнинг ҳипофонксиёну бўлган беморларда микросиркулятор ётоқда қон ивиш тизимининг бузилиши бўлиши мумкин: носеблеедс, тиш процедуралари натижасида қон кетиши. Шунинг учун тироид патологияси билан оғриган беморларда тромбоцитлар реакцияларини ўрганиш долзарб илмий вазифадир.

Тадқиқот мақсади тироид безининг ҳипофонксиёну бўлган беморларда тромбоцитлар параметрларининг ўзгаришини коагуляция гемостаз кўрсаткичлари билан аниқлаш еди.

Тадқиқот материаллари ва усуллари. Тадқиқотда 80 kishi иштирок етди. Назорат гуруҳига тироид дисфункциясига ега бўлмаган 35 соғлом донорлар киритилган. Иштирокчилар қалқонсимон патологиянинг чуқурлигига қараб гуруҳларга бўлинган: ҳипотироидизмли беморлар, ҳипотироидизм ва кўп нодуляр гуатрли беморлар. Барча беморлар ёшга тенг еди. Қалқонсимон безнинг ҳолати кўрсаткичлари Toshiba қурилмасида ултратовуш диагностикаси ёрдамида ўрганилди ва қалқонсимон огоҳлантирувчи гормон ва еркин тетраиодотиронин даражаси ferment immunoassay томонидан аниқланди. Гемостазнинг коагуляцион боғланиши КЛОТ-СП (1а) ярим автоматик коагулометр ёрдамида ўрганилди: фаоллаштирилган қисман тромбопластин вақти, тромбин билан чўктирилган фибриногеннинг плазма консентрацияси [10; 11]. Гемостазнинг тромбоцитлар боғланишини ўрганиш "Биола" лазерли агрегометрида (Россия) амалга оширилди [12]. Агрегатлаш турбидиметрик усул билан қайд етилди. Тромбоцитларга бой плазманинг енгил узатилишидаги далгаланмалар таҳлил қилинди. Виллебрант омилини аниқлаш "ристомицин" еритмаси ёрдамида амалга оширилди. Ўрганилаётган плазмадаги Виллебрант омилининг улуши АГГРВБ дастури ёрдамида амалга оширилди.
Қон зардобида ҳомосистеин, интерлеукинлар, ўсма некроз фактори алфа ва ендотелин-1 таркибини баҳолаш учун вектор-енг яхши реагентлар ёрдамида ензим immunoassay ишлатилган.
Тромбоцитларни агрегация қилиш принципи агрегатларни шакллантириш пайтида тромбоцитларга бой плазма намунасининг (ПРП) оптик фаоллигининг ўзгаришига асосланган. Нур узатиш фоиз сифатида белгиланади, тромбоцитларга бой плазма (ПРП) нинг нур узатилиши еса 0%, тромбоцитларга бой плазма (ППР) нинг нур узатилиши еса 100% деб қабул қилинади. 5 микронли якуний консентрацияда АДП тромбоцитлар агрегациясининг индуктори сифатида танланган. Тадқиқот тромбоцитларга бой плазмада амалга оширилди.
Агрегатограммани декодлашдан кейин тромбоцитларнинг табиий фон агрегацияси (спонтан агрегация, %), агрегатларнинг максимал ҳажми (МПА; рел. бирликлари); агрегатларнинг максимал ўлчамига еришиш тезлигини белгиловчи тга қиймати (рел. бирликлари / мин.); агрегатларнинг максимал ҳажмига еришиш вақти (сек.); тромбоцитларнинг функсионал фаоллиги (АА, %). Фарқларнинг ишончлилигини аниқлаш учун талабанинг ишонч коеффициенти (т) ва еҳтимоллик қиймати (п) ҳисобланди.
Тадқиқот натижалари ва уларни муҳокама қилиш. 11% га-тадқиқотлар ҳипотироидизм фонида кўп буйраксимон заҳарли бўлмаган бўқоқ билан оғриган беморларда, АПТТ бир кенгайтмаси бор, деб кўрсатди. Тироид патологияси бўлган беморларнинг барча гуруҳларида fibrinogen даражаси назорат қийматларига нисбатан ошди. Бу ўзгаришлар ишончли характерга ега. Тромбоцитлар сони назоратга нисбатан 5% га камайди. Ҳипотироидизмли беморларда барча тадқиқот гуруҳларида агрегация индуктори қўшилмасдан тромбоцитлар фаоллашувининг ортиши туфайли табиий фон агрегациясининг ортиши кузатилади. Спонтан агрегациянинг максимал қиймати иккинчи гуруҳдаги беморларда (11%) еришилади. Ҳипотироидизмли беморларда спонтан агрегациянинг ўсиши тромбоцитлар сонига боғлиқ емаслигини кўрсатди. Тироид лезёнининг чуқурлигига қараб спонтан агрегация ва Тш ва Т4 гормонларининг қиймати ўртасида ўтказилган корреляция таҳлиллари ушбу кўрсаткичлар ўртасида сезиларли нақшни аниқламади.
Қалқонсимон без гипофунксиясида тромбоцитлар агрегацион активлигининг ортиши ва камайиши ҳақида адабиётларда маълумотлар мавжуд [1; 8]. Жамловчи фаолиятни ўрганиш натижалари 1-жадвалда келтирилган. Тироид патологияси бўлган беморларда агрегатларнинг максимал ҳажми камайиши билан агрегация ставкалари ошди. Кўпгина тадқиқотчилар қалқонсимон без гормонларининг ортиқча ёки етишмаслиги қон ивиши ва фибринолиз тизимидаги мувозанатни бузади [1; 4]. Олинган тадқиқот натижалари шундан далолат беради: АПТТ нинг узайиши, тромбоцитлар сонининг камайиши, фибриногеннинг кўпайиши ва кўп нодуляр гуатрли беморларда иккиламчи гипокоагулемия ёки истеъмол ҳипокоагулемия мавжуд деб тахмин қилиш мумкин [6].
Биз томонимиздан олинган тадқиқот натижалари адабиёт маълумотларига мос келади, унга кўра тироид дисфункцияси бўлган беморларда Виллебрант омилининг пасайиши кузатилади. Комбинацияланган патологияси бўлган беморларда Виллебрант омилининг максимал қиймати қайд етилади.
Илгари бизнинг лабораториямизда гемостаз компонентларини фаоллаштириш lipid пероксидациясининг фаоллашуви билан бирга келади деб тахмин қилинган маълумотлар олинган [13].
ОСОБЕННОСТИ ГЕМОСТАЗА ПРИ НАРУШЕНИЯХ ФУНКЦИИ ЩИТОВИДНОЙ ЖЕЛЕЗЫ
Ральченко И.В. 1 Чепис М.В. 1 Тюшнякова О.П. 1 Сагитова А.С. 1 Ральченко Е.С.

doi : 10.52485/19986173_2021_3_70

UDK 616.441-008.63

Grin N. O., Serebryakova O. V., Serkin D. M.

ENDOTELIAL DISFUNKTSIYA BELGILARI
HIPOTIROIDIZM BILAN: ADABIYOTNI O'RGANISH

Rossiya federatsiyasi sog'liqni saqlash vazirligining "Chita davlat tibbiyot akademiyasi" federal davlat byudjeti oliy ta'lim muassasasi; 672000, Chita, st. Gorkiy, 39A

Xulosa. Tadqiqot hipotiroidizmda endotelial disfunktsiya haqidagi adabiyotlarni umumlashtiradi. Qon tomir endoteliyasida nitrat oksidining ta'siri va endotelial disfunktsiyani invaziv va noinvaziv usullar bilan aniqlash usullari haqida materiallar taqdim etilgan. Qalqonsimon bezning endoteliyaga ta'siri haqidagi ma'lumotlar umumlashtirildi, xususan, subklinik hipotiroidizmda endoteliyga bog'liq vazodilatatsiya masalalari ko'rib chiqildi.
Kalit so'zlar: qon tomir endoteliyasi, endotelial disfunktsiya, azot oksidi, hipotiroidizm, qalqonsimon bez.
Grin' N.O., Serebryakova O.V., Serkin D.M.
MARKERS OF ENDOTHELIAL DYSFUNCTION IN HYPOTHYROIDISM:
REVIEW OF LITERATURE
Chita State Medical Academy; 39A Gorky St, Chita, Russia, 672000
Abstract: The review summarizes literature data on endothelial dysfunction in hypothyroidism. There are presented materials on action of nitric oxide on vascular endothelium and on methods for determination of endothelial dysfunction by invasive and non-invasive methods. Data on the effect of thyroid function on the endothelium are summarized, in particular, issues of endothelium-dependent vasodilation in subclinical hypothyroidism are considered.
Keywords: vessel endothelium, endothelial dysfunction, nitric oxide, hypothyroidism, thyroid gland.
Endoteliy qon tomir devorlarining tonusini, o'tkazuvchanligini, gemostazni va fibrinolizni nazorat qilishda asosiy rol o'ynaydi. Bu jarayon endotelial hujayradagi ma’lum miqdordagi membrana retseptorlarining turli stimullar ta’sirida faollashishini va murakkab hujayra ichidagi signal yo‘llarining faollashishini o‘z ichiga oladi va vazoaktiv moddalarning sintezi va ajralib chiqishi bilan yakunlanadi [1, 2].
1,Васина Л.В., Петрищев Н.Н., Власов Т.Д. Эндотелиальная дисфункция и ее основные маркеры. Регионарное кровообращение и микроциркуляция. 2017. 16. 1. 4-15.
2,Воробьева Е.Н., Воробьев Р.И., Шарлаева Е.А., Фомичева М.Л., Соколова Г.Г., Казызаева А.С., Батанина И.А. Дисфункция эндотелия при сердечно-сосудистых заболеваниях: факторы риска, методы диагностики и коррекции. Acta Biologica Sibirica. 2016. 2. 1. 21-40. DOI: 10.17116/jnevro201711741107-111.
Shunday qilib, endoteliy sezgir organ hisoblanadi, chunki qon oqimi va unda tashiladigan moddalar (gormonlar, yog' kislotalari, oqsillar, katexolaminlar va boshqalar endotelial hujayralar hujayra membranasidagi o'ziga xos retseptorlarni rag'batlantiradi, ularning faoliyatini buzadi. [3, 4]. 3,Мельникова Ю.С., Макарова Т.П. Эндотелиальная дисфункция как центральное звено патогенеза хронических болезней. Казанский медицинский журнал. 2015. 96. 4. 659- 665. DOI: 10.17750/kmj2015-659.
4,Фатеева В.В., Воробьева О.В. Маркеры эндотелиальной дисфункции при хронической ишемии мозга. Журнал неврологии и психиатрии. 2017. 4. 107-111.
Sog'lom endoteliy nafaqat tomirlarning silliq mushaklari tonusini o'zgartiradi, balki trombotsitlarning birikishi va agregatsiyasi, monositlar migratsiyasi, past zichlikdagi lipoproteinlar oksidlanishi, sitokin va yallig'lanish hujayralari sintezi, silliq mushak hujayralarining ko'payishi va migratsiyasini o'z ichiga olgan bir qator proaterogen jarayonlarni oldini oladi. [5]. Hosseini S.M., Bakhtyari E.K., Heshmat-Ghahdarijani K., Khalili N. Evaluation of endothelial function in exogenous subclinical hyperthyroidism and the effect of treatment. Adv Biomed Res. 2016 Nov 28. 5. 173. doi: 10.4103/2277-9175.194800.
Sog'lom endoteliy yallig'lanishga qarshi va antitrombotik xususiyatlarga ega bo'lib, ular ateroskleroz va koronar sindromlarning oldini olish uchun muhimdir. [6] Daiber A., Steven S., Webe A., Shuvaev V.V., Muzykantov V.R., Laher I., Li H., Lamas S., Münzel T. Targeting vascular (endothelial) dysfunction. British J Pharm. 2017. 174. 1591– 1619.
Azot oksidi (NO) endoteliy tomonidan ishlab chiqariladigan asosiy vazodilatatorlardan biri bo'lib, mushak hujayralarida siklik guanozinmonofosfat (cGMP) kontsentratsiyasining ortishi hujayra ichidagi kalsiyning pasayishiga olib keladi va natijada qon tomirlarining bo’shashiga olib keladi. [7, 8]. 7.Storch A.S., de Mattos J.D., Alves R., Galdino I. dos S., Rocha H.N.M. Methods of Endothelial Function Assessment: Description and Applications. Int. J. Cardiovasc Sci. 2017. 30 (3). 262-273.
8.Тарасов А.А., Резникова Е.А., Давыдов С.И., Бочкарева О.И., Бабаева А.Р. Клиническое и прогностическое значение маркеров эндотелиальной дисфункции при атеросклерозассоциированных сосудистых поражениях. Медицинский алфавит. 2016. 3. 30 (293). 5-11.
Dastlabki sharoitda NO sog'lom endotelial hujayralar tomonidan doimiy ravishda chiqariladi.
Vazodilatatsion xususiyatlaridan tashqari, NO qon tomirlarining o'tkazuvchanligini, trombotsitlar va monositlarning yopishishini, to'qimalarning oksidlanishini va yallig'lanishini, trombogen omillarning faollashishini, proliferatsiya va migratsiyani, proaterogen sitokinlarning ekspressiyasini kamaytiradi [9]. Юсупов Д.М. Роль эндотелиальной дисфункции в развитии сердечно-сосудистых заболеваний. Научный обозреватель. 2016. 11 (71). 52-54.

Shikastlangan endoteliyga to'qima omili ta'sir qiladi, bu koagulyatsion kaskadni keltirib chiqaradi va birlamchi gemostazda ishtirok etadigan fon Willebrand markerlarini chiqaradi. Shikastlangan endotelial hujayralar katta va kichik arteriya va venalardan yallig'lanishga qarshi peptid va kuchli vazokonstriktor bo'lgan endotelin-1 ni chiqaradi. Vazokonstriktiv ta'sirga qo'shimcha ravishda, bu peptid 1-toifa eruvchan hujayralararo adgeziya molekulalari (ICAM-1) va 1-tipdagi tomir endotelial adezyon molekulalari (VCAM-1) kontsentratsiyasini oshiradi, shuningdek, monositlarni IL kabi yallig'lanishga qarshi sitokinlardan ajratadi va rag'batlantiradi. -Hamda superoksidlar 1, IL-6, IL-8, TNFa va neytrofillar ishlab chiqarishni ko'paytiradi. Yallig'lanishga qarshi sitokinlar leykotsitlarning qon tomir endoteliyasiga yopishishi uchun javobgar bo'lgan E-selektin oqsillarini ishlab chiqarish va faollashtirishni rag'batlantiradi. Endoteliyning shikastlanishi qon tomir gomeostazining o'zgarishiga olib keladi, keyinchalik endoteliy disfunktsiyasi kamroq endotelialga bog'liq vazodilatatsiya, mahalliy hujayralar adezyonining kuchayishi, tomirlarning giperreaktivligi (vazospazm), ateromatoz va arterial tiqilib qolgan joylarda parietal tromblarning shakllanishi bilan tavsiflanadi. [14]. Степанова Т.В., Иванов А.Н., Попыхова Э.Б., Лагутина Д.Д. Эндотелиальная дисфункция и ее маркеры. Евразийское Научное Объединение. 2018. 11-2 (45). 120-123.

Endotelial funktsiyani baholashning bir qancha biokimyoviy belgilari va funktsional usullari tasvirlangan.
Laboratoriya belgilari endotelial faollashuv jarayonida kontsentratsiyasi o'zgarib turadigan molekulalar bilan tavsiflanadi: yallig'lanish sitokinlari, adezyon molekulalari, tromboz regulyatorlari, shuningdek, endotelial shikastlanish va tiklanish belgilari [15]. NO va/yoki uning metabolitlari bevosita plazma va siydikda aniqlanishi mumkin. Qon aylanishi endotelial «omillar» darajasini (endotelin, E-selektin, fon Villebrand omili, angiotenzin II, oksidlovchi stress belgilari va boshqalar) o'rganish uchun ham qo'llaniladi.
1-turdagi adezyon molekulasi bo'lgan e-selektin darajasi yurak-qon tomir kasalliklari uchun xavf omillari bilan bog'liq holda ko'tariladi. Xuddi shunday, CD40 ligandlari, IL-1, TNF-alfa, interferon, monotsit kimyoterapevtik oqsil turi 1, fon von Villebrand omili, plazminogenni faollashtiruvchi to'qima antijeni va plazminogenni faollashtiruvchi 1-toifa inhibitor (PAI-1) shikastlanishga va tiklanishiga olib kelishi mumkin. endoteliy. orasidagi muvozanatni aks ettiradi. Aylanma endotelial hujayralar (CEC) endotelial funktsiyani baholashning yangi usuliga aylandi. Sog'lom odamlarning periferik qonida kamdan-kam uchraydi, yurak-qon tomir kasalliklari, saraton, infektsiya va yallig'lanish kabi turli xil sharoitlarda CEC ko'tariladi [16]. Shuning uchun bu belgilarning klinik qo'llanilishi ularning o'ziga xos emasligi sababli cheklangan.
Klinik amaliyotda endotelial funktsiya arteriya (masalan, brakiyal yoki femoral) yoki mintaqada (masalan, bilak) bilvosita vazodilatatorlarni ishlab chiqaradigan endotelial hujayralarni rag'batlantiruvchi stimulga asoslangan vazodilatatsiya reaktsiyasiga qarab baholanadi.
Endotelial disfunktsiyani atsetilxolin va pletismografiya, koronar tomirlarning reaktivligi yoki invaziv bo'lmagan usullar kabi invaziv usullar yordamida baholash mumkin [17]. Birinchi klinik tadkikotlarda koronar arteriya kateterizatsiyasi, atsetilxolin kabi endoteliyaga bog'liq vazodilatatorlarning mahalliy infuziyasidan so'ng tomir diametri va qon oqimidagi o'zgarishlarni baholash uchun invaziv usullar qo'llanilgan [18,19]. Koronar qon aylanishini to'g'ridan-to'g'ri baholashga qaramasdan, uning klinik qo'llanilishi uning invaziv tabiati bilan cheklangan.
Yana bir invaziv usul bu atsetilxolinning brakiyal arteriyaga kiritilishiga javoban bilakdan qon oqimini o'lchash uchun venoz okklyuziv pletismografiya. Ushbu usul bilan farmakologik infuzionga qon tomirlarini kengaytiruvchi javobni kuzatish mumkin, ammo bu asoratlar xavfi bilan brakiyal arteriya kateterizatsiyasini o'z ichiga oladi [20].
Endotelial disfunktsiya (ED) tizimli jarayon bo'lib, unda koronar arteriya reaktsiyasi va periferik vaskulyarizatsiya o'rtasidagi yaxshi bog'liqlik kamroq invaziv usullarning rivojlanishiga olib keldi [21]. Ulardan biri, Celermajer va boshqalar [22] tomonidan 1992 yilda taklif qilingan invaziv bo'lmagan endotelial funktsiya testi (oyoq-og'iz kasalligi testi) hozirda butun dunyo bo'ylab ko'plab tadqiqotchilar tomonidan qo'llaniladi. Ushbu baholash reaktiv giperemiya bilan testdan oldin va keyin brakiyal arteriyaning ultratovush tekshiruvi orqali amalga oshirilishi mumkin, bu endoteliyaga bog'liq vazodilatatsiya (EDVD) paydo bo'lishi uchun stimuldir. Reaktiv giperemiya brakiyal arteriyaning shishgan manjet bilan tiqilib qolishi va ishemik to'qimalar orqali vazodilatator vositachilarning progressiv rivojlanishi natijasida yuzaga keladigan ishemiya davridan keyin paydo bo'ladi.

NO ajralib chiqishining eng muhim omili qon oqimi tezligining oshishi natijasida yuzaga keladigan kesish stressining shikastlanishi natijasida yuzaga keladi, bu esa endoteliy tomonidan chiqarilgan NO miqdoriga mutanosib ravishda vazodilatatsiyaga olib keladi [10]. Endotelial hujayralar membranada siljish kuchlanishiga javoban ochiladigan Ca 2+ - K + kanallarini o'z ichiga oladi [11].

Vazodilatatsiya jarayoni endoteliyga bog'liq vazodilatatsiya deb ataladi. Tadqiqotlar kesish stressini endotelial funktsiyani belgilovchi muhim omil sifatida aniqladi [12]. Giperkolesterolemiya, arterial gipertenziya, chekish va diabetes mellitus kabi klassik xavf omillari, shuningdek, homosistein, lipoprotein-a va C-reaktiv oqsil (CRP) kabi yangi paydo bo'lgan (klassik bo'lmagan) xavf omillari mavjud bo'lganda. endoteliy oksidlovchi stressni keltirib chiqaradi va NO ning chiqarilishini rag'batlantiradi [13].

Vazodilatatsiya xususiyatiga qo'shimcha ravishda, no qon tomirlarining o'tkazuvchanligini, trombotsitlar va monositlarning yopishishini, to'qimalarning oksidlanishini va yallig'lanishini, trombogen omillarning faollashishini, proliferatsiyani va migratsiyani, shuningdek, proaterogen sitokinlarning [9] ifodasini kamaytiradi.

NO ning chiqarilishining eng muhim omili qon oqimining tezligining oshishi natijasida yuzaga keladigan kesma stressidan kelib chiqadi, natijada endoteliya [10] tomonidan chiqarilgan no miqdoriga mutanosib tomirlar kengayishiga olib keladi. Endotelial hujayralar membranada Ca 2+ - K + kanallarini o'z ichiga oladi, bu esa kesish kuchlanishiga [11] javoban ochiladi. Qon tomirlarini kengaytirish jarayoni endoteliyga bog'liq vazodilatatsiya deb ataladi. Tadqiqotlar endotelial funktsiyani belgilovchi muhim omil sifatida kesish stressini aniqladi [12]. Hiperkolesterolemiya, arterial gipertenziya, chekish va Diabetes mellitus kabi klassik xavf omillari, shuningdek, homosistein, lipoprotein-a va C-reaktiv oqsil (PPM) kabi xavf omillari endoteliyada oksidlovchi stressni keltirib chiqaradi, bu esa NO [13] ning tarqalishini rag'batlantiradi.
Zarar ko'rgan endoteliya koagulyatsiya kaskadini boshlaydigan va asosiy gemostazda ishtirok etadigan von Villebrand multimerlarini chiqaradigan to'qima omilini ochib beradi. Zarar holatida endotelial hujayralar endotelin-1, proinflamatuar peptid va katta va kichik arteriyalar va tomirlardan kuchli vazokonstriktorni chiqaradi. Vazokonstriktiv ta'sirga qo'shimcha ravishda, bu peptid 1 tipidagi hujayralararo adhezyon (ICAM-1) va qon tomir endotelial adhezyon molekulalarining 1 turi (VCAM-1) eruvchan molekulalarining kontsentratsiyasini oshiradi va monositlarni il-1, il-6, il-8, Fnoa va neytrofillar superoksid ishlab chiqarishni kuchaytiradigan moddalar. Proinflamatuar sitokinlar leykotsitlarning qon tomir endoteliyasiga, e-selektinlarga yopishishi uchun mas'ul bo'lgan oqsillarni ishlab chiqarish va faollashtirishni rag'batlantiradi.
Endotelial shikastlanish qon tomir homeostazida o'zgarishlarga olib keladi, keyinchalik endotelial disfunktsiya, kichik endoteliyga bog'liq vazodilatatsiya, mahalliy hujayra adheziyasi, qon tomirlarining giperreaktivligi (qon tomirlarining spazmlari), ateromatoz va arteriya okklyuziyasi sohalarida parietal qon pıhtılarının shakllanishi bilan tavsiflanadi. Shunday qilib, endotelial disfunktsiya aterosklerotik jarayonning dastlabki bosqichida yuzaga keladi, bu uning boshlanishi uchun kalit bo'lishi mumkin [14].
Endotelial funktsiyani baholash uchun bir nechta biokimyoviy markerlar va funktsional usullar tasvirlangan.
Yallig'lanish sitokinler, adezyon molekulalari, tromboz muharriridan, shuningdek, zarar va endotelial tiklash markerlar [15]: laboratoriya mayoqlar endotelial aktivlashtirish bilan farq kontsentratsiyasi bo'lgan molekulalar tomonidan taqdim etiladi. Plazma va siydikda NO va/yoki uning metabolitlarini to'g'ridan-to'g'ri aniqlash mumkin. Shuningdek, endotelial "omillar" (endotelin, e-selektin, Von Villebrand faktor, angiotensin II, oksidlovchi stress belgilari va boshqalar) darajasini o'rganish ham qo'llaniladi.
E-selektin darajalari, 1 tipidagi adezyon molekulalari yurak-qon tomir kasalliklari uchun xavf omillari bilan bog'liq. Xuddi shunday, ligand CD40, il-1, FNO-alfa, interferon, 1-toifa monosit xemoattraktiv oqsillari, von Villebrand faktor, to'qima antijeni plazminogenini faollashtiruvchi va 1-toifa plazminogen faollashtiruvchi inhibitori (IAP-1) endotelial shikastlanish va tiklanish o'rtasidagi muvozanatni aks ettirishi mumkin. Endotelial hujayralar (CAC) endotelial funktsiyani baholashning yangi usuli bo'ldi. Oddiy odamlarning periferik qonida kamdan-kam hollarda topilgan CAC yurak-qon tomir kasalliklari, onkologik kasalliklar, infektsiyalar va yallig'lanish sharoitlari kabi turli holatlarda ko'payadi [16]. Natijada, ushbu markerlarning klinik qo'llanilishi ularning o'ziga xos bo'lmaganligi sababli cheklangan.
Klinik amaliyotda endotelial funktsiyani baholash vazodilatator moddalarni ishlab chiqarish uchun endotelial hujayralarga sabab bo'lishi ma'lum bo'lgan stimuldan kelib chiqqan arteriya tomirlarini (masalan, elkama yoki femoral) yoki hududni (masalan, bilakni) kengaytirish reaktsiyasini tahlil qilish orqali bilvosita amalga oshiriladi.
Endotelial disfunktsiyani invaziv usullar, masalan, koronar tomirlarning asetilkolin va pletizmografiyaga reaktivligi yoki invaziv bo'lmagan usullar bilan baholash mumkin [17]. Dastlabki klinik tadkikotlar koronar arteriyalarni kateterizatsiya qilish, qon tomir diametri va qon oqimining o'zgarishini mahalliy endoteliyga bog'liq vazodilatatsiya stimulyatorlari, masalan, asetilkolin [18,19] infuzionidan keyin baholash orqali invaziv usullardan foydalanilgan. Koronar qon aylanishini bevosita baholashga qaramasdan, klinik foydalanish uning invaziv tabiati bilan cheklangan.
Brakiyal arteriya atsetilxolin infüzyonuna javoban bilagidan qon oqimini o'lchash uchun venoz oklüzyonun yana bir invaziv usul pletizmografiya. Farmakologik infuziyaga vazodilatator javob bu usul bilan kuzatilishi mumkin, ammo u asoratlarni [20] xavfi bilan brakiyal arteriya kateterizatsiyasini o'z ichiga oladi.

1-жадвал маълумотларига кўра, тромбоцитларнинг умумий сони 25% га камайди. Фон тромбоцитлар фаоллаштириш, 145% га ошди огоҳлантиргандан йиғиш 70% камайди. Қалқонсимон безнинг патологияси ҳужайра мембраналари парчаларининг қон оқимига тушиши билан бирга келади, деб тахмин қилиш мумкин.аниқ ва субклиник ҳипотироидизм бўлган беморларда кузатилган бир хил йўналишда ўзгаришларга олиб келадиган тромбопластик моддалар.

Тироид касалликлари ендокрин касалликлар орасида инсон патологиясининг енг кенг тарқалган шаклларидан биридир. Сўнгги йилларда атроф-муҳит ҳолатининг ёмонлашуви, ёд етишмаслиги, аҳоли овқатланишида салбий силжишлар, аутоиммун касалликлар частотасининг ошиши билан боғлиқ қалқонсимон без касалликларининг частотаси сезиларли даражада ошди [1, 2]. Натижада турли тироид касалликлари пайдо бўлади: ҳипотироидизм ва ҳипертироидизм. Гипотиреоз қалқонсимон без патологиясида частотаси ва ижтимоий аҳамияти жиҳатидан етакчи ўринлардан бирини егаллайди. МИ билан касалланиш йилига 0.6 аҳолига 3.5-1000 ҳолат тўғри келади. Популяцияда бирламчи клиник ифодаланган гипотиреознинг тарқалиши 0,2-1% ни, субклиник бирламчи гипотиреознинг аёллар ўртасида 7-10% ни ва еркаклар ўртасида 2-3% ни ташкил етади. Касаллик бошланганидан бошлаб 1 йил ичида субклиник ҳипотироидизм ҳолатларининг тахминан 5% намоён бўлади [2]. Субклиник ҳипотироидизмнинг тарқалиши ёш билан ортади ва 60 йилдан кейин сезиларли даражада ошади. Демак, 40 ёшдан ошган аёлларда субклиник гипотиреоз 4,3% ҳолларда, 50-60 ёшда - 5,9% ва 60-97 ёшда - 14,6% ҳолларда аниқланади. Кўпгина ҳолларда отоиммун тироидит натижасида ҳипотироидизм ривожланади. Ҳипотироидизмнинг бошқа сабаблари илгари тироид жарроҳлиги ёки токсик гуатр учун радиоактив ёд билан даволаниши мумкин [2]. Йўқ, кам муҳим қалқонсимон патология таркибида заҳарли бўқоқ (ДТЗ) диффуз, касалланиш бўлган интервалларни 15 учун 50 бошига одамлар 100 йилига минг аҳоли [3]. ДТЗ тиреотоксикоз синдромининг енг кенг тарқалган сабабидир, бу тироид гормонларининг ортиқча секрецияси билан намоён бўлади. Тиротоксикоз барча тироид гиперфунксияси ҳолатларининг 80-85% ини ташкил етади [3].
Маълумки, қалқонсимон гормонлар алоҳида органлар ва тана тизимларининг функциялари ҳолатига таъсир қилади [1-3]. Қон ивиши омиллар оқсиллар бор, ва енг гемостатик синтези
58
оқсилларга қалқонсимон гормонлар ҳам таъсир кўрсатади [4, 5]. Шу билан бирга, тироид патологиясининг, яъни қалқонсимон безнинг ҳипофункцияси ва ҳиперфункцияси, гемостаз тизимига таъсири ҳақида етарли маълумот олинмаган.
ушбу тадқиқотнинг мақсади:
тироид касалликлари ва унинг функциясининг турли даражалари бўлган беморларда гемостаз тизимининг ҳолати.

Тадқиқот мавзусининг долзарблиги

Тироид касалликлари ендокрин касалликлар орасида енг кенг тарқалган инсон патологияларидан биридир. Сўнгги йилларда атроф-муҳит ҳолатининг ёмонлашуви, аҳолининг рационида ёд етишмаслиги, отоиммун касалликлар частотасининг ошиши билан боғлиқ бўлган тироид касалликларининг частотасида сезиларли ўсиш кузатилди (Дедов И. I. ва бошқ., 2007). Натижада қалқонсимон без (Ш) касалликлари юзага келадик) функсиясининг турли бузилишлари билан: гипотиреоз ва гипертиреоз. Россия Федерациясида ҳипотироидизмнинг тарқалиши йилига 3.5 аҳоли учун 1000 ҳолатларига тўғри келади. Популяцияда бирламчи клиник ифодаланган гипотиреознинг тарқалиши 0,2-1 0/0, субклиник бирламчи гипотиреознинг аёллар ўртасида 7-1070 ва еркаклар ўртасида 2-370 ни ташкил етади. Касаллик бошланганидан 1 йил ичида тахминан 570 субклиник ҳипотироидизм ҳолатлари намоён бўлади (Панченкова ЛА. ҳаммуаллиф билан, 2003; Шустов САТ. бошқ., 2009).
Тироид патологияси таркибида диффуз токсик гуатр (ДВ) камроқ аҳамиятга ега, уларнинг миқдори Россия Федерациясида йилига 50 минг аҳоли учун 100 кишига тўғри келади. ДТЗ тиреотоксикоз синдромининг енг кенг тарқалган сабабидир, бу тироид гормонларининг ортиқча секрецияси билан намоён бўлади. Қалқонсимон без гиперфунксияси туфайли тиреотоксикоз) к диффуз токсик бўқоқ, кўп тугунли токсик бўқоқ, токсик adenoma, везикуляр drift, хориокарсинома, тиреотропиномада кузатилади. Ушбу касалликларни ташхислаш ва даволаш муаммолари мутахассисларнинг диққат марказида қолмоқда.
Маълумки, тиреоид гормонлар алоҳида аъзолар ва тана системалари функсияларининг ҳолатига таъсир кўрсатади (боболар ИМ. ҳаммуаллиф билан, 2007; Шустов САТ. бошқ., 2012). Тироид гормонлари оқсил синтезини бошқаришда иштирок етиши маълум (Гранингер В. ва бошқ., 1986; Baumgartner-Парзер С. M. ва бошқ., 1997; Бургграаф Ж. ва бошқ., 200л; Гуллу С. ва бошқ., 2005). Қон ивиши омиллар оқсиллар бор, ва енг гемостатик оқсиллар синтези тартибга солиш қалқонсимон гормонлар иштирокида содир (Ожатаа К. ва бошқ., 1992; Шиҳ С. N. ва бошқ., 2004; Ҳомонcик М. ва бошқ., 2007; Франчини М. ва бошқ., 2011; Шустов САТ. бошқ., 2012). Шу билан бирга, тироид патологияси, қалқонсимон безнинг ҳипофункцияси ва ҳиперфункцияси билан бирга гемостаз тизимига таъсири ҳақида ҳали етарли маълумот йўқ.
Қалқонсимон без касалликлари билан оғриган беморларда гемостатик касалликлар бўйича адабиётларда мавжуд бўлган маълумотлар кам ва баъзан зиддиятли. Ўзгаришлар табиати ҳақида аниқ фикр йўқ. Баъзи тадқиқотчилар (Ковалёв А. P., 1990) кўра, у нозил қилинган бўлса, бу диффуз заҳарли бўқоқ, плазма боғланинг си давлат бўлган беморларда- гемостаз асосий гипокоагуляция билан намоён бўлади, бошқа муаллифлар еса (Бйшевский А. S. ва бошқ., 2006; Сулкарнаева ГА., 2006) коагуляция тизимидаги қарама-қарши ўзгаришларни намойиш етди. Гипотиреоз билан оғриган беморларда темостаз тизимидаги ўзгаришлар ва тироид гормонлари ўртасидаги муносабатлар ҳақидаги маълумотлар ҳам бир-бирига зиддир. Бир қатор тадқиқотлар шуни кўрсатдики, ҳипотироидизмли беморларда умумий прокоагулянт фаолликнинг пасайиши сотиб олинган Виллебранд синдромининг шаклланиши билан тавсифланади (Мичиелс жж ва бошқ., 2001). Тадқиқотчилар ҳипотироидизмли беморларда жарроҳлик аралашувлар пайтида қон кетишининг потенциал хавфига ишора қиладилар. Аксинча, Гулдикен С. ва бошқ. субклиник ҳипотироидизмли беморларда умумий фибринолитик қобилиятнинг пасайиши аниқланди, бу муаллифларнинг фикрига кўра, гиперкоагуляция ҳолати (Гулдикен С. ва бошқ., 2005). Отоиммун тироидит гипотиреоз билан оғриган беморларда турли индукторлар таъсирида тормоцитлар функсиясининг ўзгариши аниқланмаган. Шу муносабат билан гемостаз тизими ва тироид гормонлари даражасини биргаликда ўрганиш унинг функционал ҳолатининг турли даражаларида гемостатик касалликларни тушунишга ва геморрагик ва тромбоемболик асоратларнинг потенциал хавфини аниқлашга маълум ҳисса қўшиши мумкин. Бу ушбу тадқиқотнинг мақсади ва вазифаларини белгилайди.